Celeste Lupus

De woordenwisseling in het Witte Huis op vrijdag 28 februari 2025 tussen Zelensky en Trump met zijn bondgenoot in het kwaad Vance schokte de wereld. Trump en Vance bleven als doordrammende verongelijkte pubers proberen hun wil op te leggen aan hun prooi die ze dachten in hun macht te hebben. Het leek op David tegen Goliath. Zelensky zou een wereldoorlog trotseren door niet toe te geven.

Hoe kan het dat Trump en Vance zo overtuigd waren in deze op voorhand gewonnen lijkende wedstrijd? De ten dode opgeschreven Zelensky zou zijn diamanten worden afgenomen om hem daarna uitgekleed uit te leveren aan die spleetoog Poetin. Een beetje zakenman weet dat dit geen opgelegd pandoer is. Niemand trapt daar in. Geef me je geld en zoek het verder maar uit. Hoe komt het dat Trump en zijn kompaan in het kwaad zich in die blinde vlek storten? Denemarken wordt het volgende slachtoffer. Dan maar kwaadschiks.

Eerst deed Trump rechttoe rechtaan in hotels. Glitter en glimmer. De fantasie van een rasechte Amerikaan met zo’n bizonsmoelwerk gaat ook niet verder. Als een magiër jongleerde hij in de hebzuchtkunde. Het imago van lomperik probeert hij nu te maskeren met een juweel van een vrouw die hem op afstand weet te houden door een hoed met brede rand op te zetten.

De stille vennoot in deze firma, Elon Musk, is een man die vroeger in stripverhalen en films werd uitgebeeld als het misdadige superbrein dat de wereld wil beheersen. Uit mijn jeugd herinner ik mij de stripverhalen van kapitein Rob waarin professor Lupardi die rol speelde. Een boosaardige geest die uit was op macht, niet geremd door kanselgewauwel en pennelikkerij.

De olie wordt vervangen door elektriciteit. Het mondiale netwerk drijft op stroom. Dat wordt gestuurd door chips van zeldzaam metaal of kristal uit Oekraïne en Groenland. Musk heeft Trump dat uitgelegd. Trump en Musk gebruiken elkaar. Trump door Musk neer te zetten als de slimmerik wat toch afbreuk kan doen aan zijn gezag. In die subtiele machtsstrijd lijkt Musk de winnaar. Maar Trump weet dat Musk geen concurrent is. Hij is geboren in Zuid-Afrika en kan geen president van de Verenigde Staten worden. Musk rest geen andere oplossing dan het anders te spelen, door achter het gordijn aan de touwtjes te trekken, het gesublimeerde genot van hem die als laatste zal lachen.

In dit spel van Bill Super en Hiep Hieper houd ik mijn hart vast. Als dat maar goed afloopt. Ik hoop op kapitein Rob die mij uit deze boze droom helpt.

Recent verscheen een boekje Afscheid van het oude Nederland door René van Stipriaan, met als ondertitel Kunnen we onze democratie nog redden? Luid bejubeld in een krant, mogelijk de NRC, Trouw of Volkskrant, kocht ik het. Benieuwd naar een verhelderende analyse over hoe het beter zou kunnen. Want er schijnt veel mis te zijn met de democratie. Rijken worden steeds rijker, armen steeds armer. Alarmkreten volop en dat in een wereld waar we nooit gedacht hadden in Europa opnieuw oorlog te moeten beleven. Het boekje begint met het geweeklaag dat arbeidsmigranten niet moeten zeuren over sociale rechten. Die waren bedoeld voor autochtonen, niet voor allochtonen. De schrijver is het daar natuurlijk niet mee eens. Dat is pure uitbuiting. Het is de voedingsbodem voor het verderfelijke populisme. Verdraagzaamheid gaat ter ziele. De schrijver begrijpt niet dat een fatsoenlijk geachte politieke partij als de VVD zich voor dat karretje laat spannen in de huidige kabinetsformatie. Desgevraagd laat een woordvoerder van die partij weten ‘Maar dit is wat de kiezers willen.’

De vader van de schrijver had op Drees gestemd maar was bekeerd naar de VVD. Dat zal wel door Den Uyl gekomen zijn, want toen was het het van de dam.

De conclusies van de schrijver zijn negatief. Het gaat over het verdriet van Nederland. Wilders is geradicaliseerd en bewondert dictators. Hij is een slecht mens. Van Stipriaan weet niet hoe het beter moet. Het roept herinneringen op aan de oorlog toen de beschaving ook teneinde leek te lopen.

Waarom lees ik het boekje met kromme tenen? Allereerst omdat immigratie niet veroordeeld mag worden. En toch is dat de meest in het oog springende oorzaak van veel ellende. De ongezonde bevolkingsaanwas zou niet ontstaan zijn als er geen misbruik van sociale voorzieningen werd gemaakt. Het levert een schijnwelvaart op dankzij schrijnende arbeidsomstandigheden in het verre oosten. Ik vergeet dan nog maar even die roekeloze gaswinning in Groningen.

In plaats van zich hierop op te richten keert Van Stipriaan het om. Hij veroordeelt het populisme. De term wordt gebruikt om een bepaalde stroming negatief neer te zetten. Het zou in strijd zijn met de rechtsstaat, racistisch, xenofoob, haatdragend enzovoorts. Het bedrijft goedkope propaganda door migranten als zondebok neer te zetten. Kortom met immigratie is niets mis mee.

Terwijl een klein land als het onze zich geen eindeloze immigratie kan veroorloven. In de tijd van Johan de Witt, zo’n 350 jaar geleden, telde ons land twee miljoen mensen, zeventig jaar geleden nog geen tien miljoen mensen en nu loopt het binnen de kortste keren naar twintig miljoen mensen. Het binnenstromende volk kent een onverdraagzame cultuur strijdig met onze grondwet. Dat zijn de oorzaken van het huizentekort, de wachtlijsten, de haat, het terrorisme, de moordlust, de aanslagen. Van Stipriaan zwijgt daarover, het zijn blinde vlekken.

Hij kan het populisme van Wilders veroordelen maar dat verandert weinig aan de realiteit. Populisme is het vermogen om door analfabeten als een ziener te worden gezien. Dat van Geert Wilders houdt in dat de ene godsdienst wel mag en de andere niet. Op zich kan dat helpen want de ene godsdienst geeft meer ellende dan de andere.

Daarmee komen we aan die andere blinde vlek en dat is de godsdienst. Godsdienst is een gevaarlijk middel om een samenleving te ordenen dat een grondwet in goede banen probeert te leiden. Van Stipriaan veroordeelt het christendom als het door Wilders aangehaald wordt om onze samenleving als superieure beschaving neer te zetten. Terecht, maar verder zwijgt hij er over.

Die zogenaamde vrijheid van godsdienst in de grondwet opgenomen om geloofsvervolging tegen te gaan. Niets meer en niets minder. Toch wordt het gebruikt om zich rechten toe te eigenen die ingrijpen op het leven van anderen. Te pas en te onpas wordt het gebruikt om tegenstanders de mond te snoeren. Voor abortusklinieken worden zwangere vrouwen belaagd door geloofsfanatici. Door rechters wordt daar weinig of niets mee gedaan. Ze gaan naar de kerk. In onze samenleving waar wij anders dan in islamitische landen geen geloofsvervolging kennen heeft het geen bestaansrecht.

Van Stipriaan tuint er regelrecht in. Op blz. 7 noemt hij twee voorbeelden van grondrechten, vrijheid van meningsuiting en vrijheid van godsdienst. Waarom ‘godsdienst’ en niet alleen ‘levensovertuiging’? Wat moet een kerkse rechter als er een beroep op gedaan wordt? Die weet zich geen raad.

Het woord godsdienst moet uit de grondwet geschrapt worden, levensovertuiging is voldoende. Voor immigranten met die ons wezensvreemde cultuur biedt het een open deur om onze grondwet uit te hollen. Van Stipriaan zwijgt erover.

Van Stipriaan heeft het over simplisme dat regeert in het parlement, aan de talkshows en de verkiezingsdebatten. Van Stipriaan wil het kennelijk anders. Helaas is dat onvermijdelijk wanneer complexe zaken in korte woorden uitgelegd moeten worden. Daar is niets mis mee. Als het maar duidelijk is dat de zaken niet zo eenvoudig liggen als ze lijken. Dat legt ook de verantwoordelijkheid bij de kiezer.

Ik begrijp dat Van Stipriaan met zijn boekje een poging wil doen een verklaring te vinden voor een ontwikkeling waar hij het niet mee eens is, het populisme, de verrechtsing, het simplisme. Hoe kan het gebeuren dat de Amerikaanse kiezers een president kiezen die Poetin zijn vriend noemt? Hoe kan het dat ze zich hebben laten misleiden? Van Stipriaan probeert een en ander bloot te leggen maar struikelt in het niemandsland van voor hem blinde vlekken. Van Stipriaan wil terug naar het vreedzame Nederland van voor de oorlog.

Daar is toch wel wat anders voor nodig dan die eindeloze herhaling van populistische stokpaardjes van het is niet eerlijk. De wereld is hard en kent geen medelijden. Dat heeft Trump ons tenminste geleerd. Er is een mentaliteitsverandering nodig dat niet alles vanzelf gaat. Dat rechten ontstaan door een prestatie te leveren. Gemok over anderen die het beter hebben helpt weinig. Ons land is gemaakt door jongens van Jan de Wit zei mijn grootmoeder. Daarvoor is Jan Salie in de plaats gekomen. Maar Van Stipriaan kijkt weg en schaart zich bij die zachte heelmeesters die ?

Als je beweert dat mensen zich moeten beheersen wordt je al snel van rechts beschuldigd al schijnt dat linkse gedoe zijn tijd gehad te hebben. Want rechts heeft dat simpelweg overgenomen. Het enige verschil tussen links en rechts is nog dat links het opneemt voor Mohammed en rechts voor Henk en Ingrid.

Regeren is vooruitzien. Kan dat eigenlijk wel in een democratie? Dat vraagt de schrijver zich niet af. Maar dat zou hij wel moeten doen. Want dat verklaart veel van dat vermaledijde populisme. Trump beweerde de oorlog in Oekraïne binnen 24 uur geregeld te hebben. Zo ken ik er ook nog een paar. Het klimaatprobleem is direct opgelost als iedereen de helft minder eet. De ellende met immigranten en Poetin ook als de Verenigde Staten van Europa een driejarige dienstplicht hebben en immigranten moeten dienen voor een verblijfsvergunning. Vandaar die zucht van populisten naar dictatoriale heersers. Want dan geldt ‘regeren is vooruitzien’.

Van Stipriaan hanteert idealen waarvan hij zich zou moeten afvragen of die haalbaar zijn. Voor het communisme was de heilsleer dat alle mensen gelijk zijn, wat ontaardde in banditisme. Voor linkse mensen is het de verongelijktheid, het geloof in rechten zonder een vorm van tegenprestatie. Voor de hebzuchtigen is er de verslaving aan het bankgetal.

Onbaatzuchtige liefde bestaat niet. Van het socialistische sprookje zijn miljoenen dwangarbeiders in het verre oosten de dupe. Zij werken zich te pletter voor een habbekrats zodat in Nederland achterover geleund kan worden met als gevolg de immigratie, de haperende gezondheidszorg, de ongezonde levenswijze met overgewicht.

Een werkelijk vreedzame samenleving ontstaat alleen als de kiezer zich niet laat bedriegen en weerbaar is.

In het universiteitsmuseum van de RUG is een spotprent te zien waar de wetenschap ons toe brengt. Ooit begon het begon met knotsen en speren, daarna kwam de atoombom en het zal dan ook met knotsen en speren eindigen.

Ooit schreef ik als middelbare scholier een opstel over jeugd en muziek. Onbevangen stortte ik mij op het vraagstuk over de afstand van wat een kind kan begrijpen en de volwassene wil uitdrukken. Jammer genoeg is het opstel niet bewaard gebleven,  neergesabeld door kritiek moet het door de wc pot gegaan zijn.

Ik kan mij ook niet meer voor de geest halen waar de leraar zich aan gestoten had. Wat ik mij vaag herinner was mijn weerstand tegen dwang iets mooi te moeten vinden. Zo herinner ik mij een voorstelling van het Scapino ballet, wat mij niets zei maar de onderwijzer vroeg of wij het mooi gevonden hadden, waarop de meeste leerlingen braaf ja knikten. Een ander geval was een schoolconcert met het orkeststuk L’apprenti sorcier’ oftewel ‘De tovenaarsleerling’ van Dukas. Breed werd uitgemeten hoe knap de orkestratie was van de muzikale vertelling over een tovenaarsleerling die zijn tovenaarsspreuk vergeten was en alles in het honderd liep. Ik herinner mij een school concert met een fagotconcert waarvan ik dacht wat moet ik hiermee. Ik was nog niet de drempel overgestoken van kind naar volwassene, voor wie de voorstelling, de muziek natuurlijk bedoeld was. Het Scapino ballet met die onbegrijpelijke dansen en passen kwam mij vreemd over. De muziek van de tovenaarsleerling vond ik lelijk en de fagot klonk als een krassende kraai. Die tegenstelling van wat een kind beleeft en wat de volwassene hem door de strot wil drukken is mij altijd bijgebleven.

Eerst vele jaren later gingen voor mij de ogen open. Het ballet was een belevenis, de tovenaarsleerling bleek een ongeëvenaarde vondst en de fagot met het rauwe geluid kon de ziel opensplijten. De tocht van een kind naar volwassenheid voert door een lange duistere tunnel tot aan het eind daarvan in het volle licht de werkelijkheid zich aandient.

Dit alles ging door mij heen toen ik in de krant (NRC van 31.01.2025) het stuk van Joost Galema las “‘Spraakmakers’ zegt veel, maar niet tot de verbeelding”. Daarin bespreekt Galema een voorstelling waarin het strijkkwartet van Ravel vergeleken wordt met designerbaby’s, het orkeststuk Carnaval der Dieren van Saint Saëns de deur zou openen naar dierenrechten, Fratres van Alvo Part iets te maken zou hebben met de katholieke jeugdjaren van een misbruikt kind.

Joost Galema bezocht als kind uit een niet muzikaal gezin op zijn negentiende voor het eerst een klassiek concert. Het opende een deur ergens van binnen. Hij kende die muziek niet, dacht hij, maar die muziek kende hem wel. De uitleg die de voorstelling ‘Spraakmakers’ Joost Galema voorspiegelde was totaal anders dan zijn eigen beleving van de muziek. In die uitleg werd veel gesproken, maar niet tot de verbeelding, aldus Joost Galema.

Hetzelfde moet ik als kind ervaren hebben bij het schrijven van mijn naar de verdoemenis verwenste opstel.

Oh, wat is het toch heerlijk te toeven tussen gelijkgestemden.

Ooit kreeg ik een uitnodiging voor een boekpresentatie in boekhandel Scheltema op het Rokin. Toevallig was ik in Nederland. Op de zesde verdieping tussen de boekschappen was een ruimte vrijgemaakt met een spreekgestoelte en rijen stoelen voor genodigden. Aan de zijkant stond een geïmproviseerd buffet met flessen en glazen. Aan iemand ervoor die zich ermee scheen te belasten vroeg ik een glas water. Verontwaardigd stelde hij zich voor als Paul Cliteur, naar later bleek één van de inleiders van het te bespreken boek. Zijn verstoorde gelaatsuitdrukking vereiste dat hij uitleg moest krijgen over mijn aanwezigheid. Om me te verontschuldigen zei ik dat ik boeken schreef. Hij vroeg:

‘Wat voor boeken?’ ‘De eerste over een dokter die op straat belandt. De tweede over geroofd Joods bezit, de derde over paniek in de Sovjet Unie door een Navo oefening, de vierde over de vergissing van Einstein.’

Een weerwoord bleef uit. Ik begreep nu te doen te hebben met de vermaarde rechtsfilosoof die zich naar mijn inzicht wel vergist had door zich in te laten met Thierry Baudet. Of de verklaring over mijn aanwezigheid hem tevreden stelde weet ik niet.

De boekpresentatie begon. Een inleider deed het woord. In zijn boek verdedigde prof. Pinto de culturele confrontatie. Te lang waren allochtonen doodgeknuffeld en hadden wij door kolonialistisch schuldgevoel ons maar aan moeten passen aan hun cultuur. In zijn boek ontwikkelt professor Pinto een methode hoe zich als vluchteling voordoende asielzoekers ontmaskerd kunnen worden.

Na wat lovende woorden over het werk beantwoordde prof. Pinto vragen uit het publiek waaronder ook de mijne. De borrel begon en ik had nog een geanimeerd gesprek met de schrijver. Plotseling zag ik mij omringd door een viertal jongens en meisjes die bij het gearriveerde academische publiek wat uit de toon vielen. Mijn vraag was dan ook wat hen hier bracht. Of zij ook bezorgd waren over het multiculturalisme. Zij zeiden naar onderwerpen te zoeken voor hun studentenalmanak en vroegen naar mijn bezigheden. Zoals eerder aan prof. Cliteur somde ik mijn vier boeken op. Anders dan Paul Cliteur bood het hen wel weerwoord. Wat mijn vijfde boek dan wel inhield. Ik stond met de mond vol tanden.

Ik heb daar nooit meer aan terug gedacht. Tot mij het schrijven van dit opstel inviel. Had het boek van prof. Pinto een rol gespeeld? Of was het die studentikoze vraag? Ik weet het niet. Maar dat vijfde boek is er gekomen, het luidt: ‘Europa’s ondergang’.

Zag 16 oktober 2024 op de Franse tv de documentaire over de laatste elf dagen van de aardrijkskunde- en geschiedenisleraar Samuel Paty, op 16 oktober 2021 vermoord door een moslim extremist. Op zijn school, het collège, gaf hij aan leerlingen tussen 14 en 16 jaar oud onderricht over het grondrecht vrijheid van meningsuiting. Dat naar aanleiding van de aanslag op het satirische weekblad Charlie Hebdo met karikaturen van Mohammed. Hij vroeg leerlingen die het niet wilden zien de klas te verlaten of opzij te kijken. Een leerlinge die het niet gezien had, omdat zij al een week spijbelde, vertelde erover aan haar vader. Die verspreidde op internet berichten dat Paty een naakte man had laten zien voorstellende Mohammed en dikte dat aan met beweringen over pornografische voorstellingen. De vader organiseerde via internet geradicaliseerde Tsjetsjenen die het vuile werk maar al te graag wilden opknappen. Probleem was, ze hadden Paty nog nooit gezien. Ze boden en paar honderd euro’s aan leerlingen die hem wilde aanwijzen. Samuel Paty liep over straat naar huis, leerlingen wezen naar hem en de Tsjetsjeen Azonov benaderde hem van achteren, stak met een gigantisch lang lemmet 17 maal op hem in en eenmaal op de grond werd zijn hoofd van zijn romp gescheiden. Azonov werd door de politie dood geschoten en de leerlingen kregen 12 maanden hechtenis in een jeugdinstelling.

Het meest walgelijke van de gebeurtenissen vond ik niet nog eens de moord en het verraad zelf maar vooral de houding van Paty’s collega’s. Na de door de opgestookte moslimgemeenschap ontstane consideratie hadden die Paty in de beklaagdenbank gezet. Als een soort bloedraad was hij aan een kruisverhoor onderworpen waarom hij deze ellende veroorzaakt had. Tegenover de moslimwereld, om aan hun wraak te ontkomen, haastten zij zich te beklemtonen dat het niet nogmaals zou gebeuren. Paty was verkeerd bezig geweest. Van collega’s kon Paty geen hulp verwachten. Zij presenteerden hem als schietschijf aan de vijand. Hij bewapende zich met een hamer, wat hem niet heeft kunnen baten.

Zover is het in Frankrijk gekomen. Het verzet is gebroken. Die hele poespas later, al die manifestaties ter ere van Samuel Paty, het zijn krokodillentranen. Na zoveel jaren van moeiverworven rationalisme is het gif van de religie wederom het zwavelzuur geworden dat de menselijke ziel vernietigd. Is dit het einde van de beschaving? Is er een remedie?

Het woord godsdienst mag niet langer voorkomen in grondwetten en andere wetsbepalingen. Levensovertuiging is voldoende en doet aan iedereen recht. Zodra iemand een beroep doet op godsdienst is er verstandsverbijstering, algehele verlamming treedt op. Rechters, ministers, ambtenaren, politie weten zich geen raad ofwel omdat zijzelf aan dat bijgeloof doen ofwel omdat iedere poging het onderwerp te omlijnen bij voorbaat mislukt is omdat de voorstelling ervan puur individueel, subjectief is en onbruikbaar om een samenleving te ordenen.

Zolang het woord religie, godsdienst niet geschrapt is uit de wet raakt in geloofszaken het wettelijke begripsapparaat uit zijn voegen. Een moordenaar die handelt uit geloofsovertuiging zal de op hem toegepaste wet nooit begrijpen. In feite is hij ontoerekeningsvatbaar zoals elke andere hallucinerende moordenaar. Iemand die niet in staat is te zien dat de mensen god gemaakt hebben en niet andersom moet hulp krijgen. Geen gevangenisstraf, maar wel levenslange TBS wegens geestelijk onvermogen.  

Als gewezen advocaat beoordeel ik het vonnis, arrest of anders benaamde beslissing van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag van de Verenigde Naties met het bevel aan Israel te stoppen met het offensief in het zuiden van de Gaza strook als bedroevend slecht. Met geen woord wordt gerept over de oorzaak van het conflict. Ook niet of de beslissing zich wel verdraagt met de gevolgen als er gehoor aan zou worden gegeven, proportionaliteit. Een gebod om zich terug te trekken, de vijandelijkheden te beëindigen als Hamas zich bereid zou verklaren af te zien van terreurdaden had nog voor de hand gelegen. Niets van dat alles. Hamas gijzelt zijn eigen bevolking, stelt ze willens en bloot aan oorlogsgeweld als tactisch wapen om zijn doeleinden na te jagen door te  speculeren op het afgrijzen van en de veroordeling van de wereld voor de gevolgen die Hamas willens en wetens oproept.

Geen woord over het verschijnsel noodweerexces als rechtvaardiging van buitensporig geweld door het slachtoffer. Het geweld door Israel kan daar niet los van worden gezien en kan niet als een op zichzelf staand geval worden beoordeeld. Dergelijke beslissingen doen het recht geen goed. Het heeft geen gezag zoals al wel blijkt uit de verschillende reacties. Dat vele rechterlijke beslissingen daar ook mank aan gaan doet er niet aan af. Van een dergelijk hoogstaand rechtscollege, wat het pretendeert te zijn, mag een andersoortig oordeel verwacht worden. Gemis aan gezag draagt niet bij aan de handhaving ervan. Veroordeling van geweld louter vanwege het geweld heeft geen zin. Op die wijze kan elk politieoptreden veroordeeld worden. En er zijn inderdaad velen die met die gedachte de confrontatie aangaan en zo speculeren op de kortzichtigheid van de mens.

Het leven is een voortdurende strijd. Tegenstellingen zullen nooit verdwijnen. Het recht is een instrument om te streven naar orde en veiligheid, niet om een moreel oordeel te geven. Als daar in wet en rechterlijke beslissingen toch aan wordt gerefereerd is het een middel om zo die orde en veiligheid te bereiken, door een beroep te doen op consensus over morele kwesties.

Het gezag van de Verenigde Naties is zeer beperkt. De door de VN uitgevaardigde Universele Verklaring van de Rechten van de Mens wordt in de meeste landen niet nageleefd. De DDR oftewel  Die Deutsche Democratische Republik was het stuitende levende bewijs van de schaamteloosheid een valse voorstelling van zaken over zichzelf te mogen geven. Het voert te ver hier al die landen op te noemen die grote woorden met de mond belijden om hun gruweldaden te bedekken.

Om gezag te verkrijgen zal een rechterlijk oordeel moeten steunen op de meest elementaire rechtsbeginselen en vermijden dat het gebruikt wordt als politiek instrument. Weerzin tegen oorlog is geen rechtsgrond. Het ICJ rept met geen woord over de aansprakelijkheid van de burgerbevolking in Gaza die voor het overgrote deel de moordmachine Hamas in woord en daad steunt, wat het risico van oorlogsgeweld en de daarmee gepaard gaande bijkomende schade, collateral damage, aanwakkert.

Het recht kijkt naar de intentie van de mens om de aansprakelijkheid voor de door zijn daden ontstane situatie te beoordelen. Overmacht, dwang dwaling en bedrog sluiten aansprakelijkheid uit. Voor een ongeluk of vergissing geldt dat in mindere mate. Het recht richt zich niet primair op vrede, wel op orde. Vrede is subjectief. Orde is objectief. Het is veelzeggend dat het recht geen schuldige kan aanwijzen voor wie een oorlog begint. In het volkenrecht wordt oorlog als eigenrichting niet veroordeeld.

Kritiek op de staat Israel is er zeker. Het glijdt af naar een corporatieve staat waarin religie meer en meer dezelfde schadelijke invloed krijgt als in moslimlanden. Maar laten wij ons niet verblinden. Hamas lijkt de beste schaker die met een koningsoffer, haar eigen bevolking, de wereld achter zich krijgt om zijn tegenstander schaakmat te zetten. Hamas speculeert op de kortzichtigheid van de mens, met succes.

Aan al deze zaken gaat het ICJ voorbij. Dat tast het gezag van de uitspraak aan, dat moet steunen op elementaire rechtsbeginselen ontdaan van hic et nunc.