Celeste Lupus

Zag 16 oktober 2024 op de Franse tv de documentaire over de laatste elf dagen van de aardrijkskunde- en geschiedenisleraar Samuel Paty, op 16 oktober 2021 vermoord door een moslim extremist. Op zijn school, het collège, gaf hij aan leerlingen tussen 14 en 16 jaar oud onderricht over het grondrecht vrijheid van meningsuiting. Dat naar aanleiding van de aanslag op het satirische weekblad Charlie Hebdo met karikaturen van Mohammed. Hij vroeg leerlingen die het niet wilden zien de klas te verlaten of opzij te kijken. Een leerlinge die het niet gezien had, omdat zij al een week spijbelde, vertelde erover aan haar vader. Die verspreidde op internet berichten dat Paty een naakte man had laten zien voorstellende Mohammed en dikte dat aan met beweringen over pornografische voorstellingen. De vader organiseerde via internet geradicaliseerde Tsjetsjenen die het vuile werk maar al te graag wilden opknappen. Probleem was, ze hadden Paty nog nooit gezien. Ze boden en paar honderd euro’s aan leerlingen die hem wilde aanwijzen. Samuel Paty liep over straat naar huis, leerlingen wezen naar hem en de Tsjetsjeen Azonov benaderde hem van achteren, stak met een gigantisch lang lemmet 17 maal op hem in en eenmaal op de grond werd zijn hoofd van zijn romp gescheiden. Azonov werd door de politie dood geschoten en de leerlingen kregen 12 maanden hechtenis in een jeugdinstelling.

Het meest walgelijke van de gebeurtenissen vond ik niet nog eens de moord en het verraad zelf maar vooral de houding van Paty’s collega’s. Na de door de opgestookte moslimgemeenschap ontstane consideratie hadden die Paty in de beklaagdenbank gezet. Als een soort bloedraad was hij aan een kruisverhoor onderworpen waarom hij deze ellende veroorzaakt had. Tegenover de moslimwereld, om aan hun wraak te ontkomen, haastten zij zich te beklemtonen dat het niet nogmaals zou gebeuren. Paty was verkeerd bezig geweest. Van collega’s kon Paty geen hulp verwachten. Zij presenteerden hem als schietschijf aan de vijand. Hij bewapende zich met een hamer, wat hem niet heeft kunnen baten.

Zover is het in Frankrijk gekomen. Het verzet is gebroken. Die hele poespas later, al die manifestaties ter ere van Samuel Paty, het zijn krokodillentranen. Na zoveel jaren van moeiverworven rationalisme is het gif van de religie wederom het zwavelzuur geworden dat de menselijke ziel vernietigd. Is dit het einde van de beschaving? Is er een remedie?

Het woord godsdienst mag niet langer voorkomen in grondwetten en andere wetsbepalingen. Levensovertuiging is voldoende en doet aan iedereen recht. Zodra iemand een beroep doet op godsdienst is er verstandsverbijstering, algehele verlamming treedt op. Rechters, ministers, ambtenaren, politie weten zich geen raad ofwel omdat zijzelf aan dat bijgeloof doen ofwel omdat iedere poging het onderwerp te omlijnen bij voorbaat mislukt is omdat de voorstelling ervan puur individueel, subjectief is en onbruikbaar om een samenleving te ordenen.

Zolang het woord religie, godsdienst niet geschrapt is uit de wet raakt in geloofszaken het wettelijke begripsapparaat uit zijn voegen. Een moordenaar die handelt uit geloofsovertuiging zal de op hem toegepaste wet nooit begrijpen. In feite is hij ontoerekeningsvatbaar zoals elke andere hallucinerende moordenaar. Iemand die niet in staat is te zien dat de mensen god gemaakt hebben en niet andersom moet hulp krijgen. Geen gevangenisstraf, maar wel levenslange TBS wegens geestelijk onvermogen.  

Als gewezen advocaat beoordeel ik het vonnis, arrest of anders benaamde beslissing van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag van de Verenigde Naties met het bevel aan Israel te stoppen met het offensief in het zuiden van de Gaza strook als bedroevend slecht. Met geen woord wordt gerept over de oorzaak van het conflict. Ook niet of de beslissing zich wel verdraagt met de gevolgen als er gehoor aan zou worden gegeven, proportionaliteit. Een gebod om zich terug te trekken, de vijandelijkheden te beëindigen als Hamas zich bereid zou verklaren af te zien van terreurdaden had nog voor de hand gelegen. Niets van dat alles. Hamas gijzelt zijn eigen bevolking, stelt ze willens en bloot aan oorlogsgeweld als tactisch wapen om zijn doeleinden na te jagen door te  speculeren op het afgrijzen van en de veroordeling van de wereld voor de gevolgen die Hamas willens en wetens oproept.

Geen woord over het verschijnsel noodweerexces als rechtvaardiging van buitensporig geweld door het slachtoffer. Het geweld door Israel kan daar niet los van worden gezien en kan niet als een op zichzelf staand geval worden beoordeeld. Dergelijke beslissingen doen het recht geen goed. Het heeft geen gezag zoals al wel blijkt uit de verschillende reacties. Dat vele rechterlijke beslissingen daar ook mank aan gaan doet er niet aan af. Van een dergelijk hoogstaand rechtscollege, wat het pretendeert te zijn, mag een andersoortig oordeel verwacht worden. Gemis aan gezag draagt niet bij aan de handhaving ervan. Veroordeling van geweld louter vanwege het geweld heeft geen zin. Op die wijze kan elk politieoptreden veroordeeld worden. En er zijn inderdaad velen die met die gedachte de confrontatie aangaan en zo speculeren op de kortzichtigheid van de mens.

Het leven is een voortdurende strijd. Tegenstellingen zullen nooit verdwijnen. Het recht is een instrument om te streven naar orde en veiligheid, niet om een moreel oordeel te geven. Als daar in wet en rechterlijke beslissingen toch aan wordt gerefereerd is het een middel om zo die orde en veiligheid te bereiken, door een beroep te doen op consensus over morele kwesties.

Het gezag van de Verenigde Naties is zeer beperkt. De door de VN uitgevaardigde Universele Verklaring van de Rechten van de Mens wordt in de meeste landen niet nageleefd. De DDR oftewel  Die Deutsche Democratische Republik was het stuitende levende bewijs van de schaamteloosheid een valse voorstelling van zaken over zichzelf te mogen geven. Het voert te ver hier al die landen op te noemen die grote woorden met de mond belijden om hun gruweldaden te bedekken.

Om gezag te verkrijgen zal een rechterlijk oordeel moeten steunen op de meest elementaire rechtsbeginselen en vermijden dat het gebruikt wordt als politiek instrument. Weerzin tegen oorlog is geen rechtsgrond. Het ICJ rept met geen woord over de aansprakelijkheid van de burgerbevolking in Gaza die voor het overgrote deel de moordmachine Hamas in woord en daad steunt, wat het risico van oorlogsgeweld en de daarmee gepaard gaande bijkomende schade, collateral damage, aanwakkert.

Het recht kijkt naar de intentie van de mens om de aansprakelijkheid voor de door zijn daden ontstane situatie te beoordelen. Overmacht, dwang dwaling en bedrog sluiten aansprakelijkheid uit. Voor een ongeluk of vergissing geldt dat in mindere mate. Het recht richt zich niet primair op vrede, wel op orde. Vrede is subjectief. Orde is objectief. Het is veelzeggend dat het recht geen schuldige kan aanwijzen voor wie een oorlog begint. In het volkenrecht wordt oorlog als eigenrichting niet veroordeeld.

Kritiek op de staat Israel is er zeker. Het glijdt af naar een corporatieve staat waarin religie meer en meer dezelfde schadelijke invloed krijgt als in moslimlanden. Maar laten wij ons niet verblinden. Hamas lijkt de beste schaker die met een koningsoffer, haar eigen bevolking, de wereld achter zich krijgt om zijn tegenstander schaakmat te zetten. Hamas speculeert op de kortzichtigheid van de mens, met succes.

Aan al deze zaken gaat het ICJ voorbij. Dat tast het gezag van de uitspraak aan, dat moet steunen op elementaire rechtsbeginselen ontdaan van hic et nunc. 

Te vaak kwamen er ongewenste beelden uit het verleden boven die verdwenen hadden moeten blijven. Hij begreep het niet. Waarom bleef alles waar hij zich wel op meende te kunnen beroepen onder de radar? Want die vraag kon hij zich pas stellen door alles met zijn verstand na te gaan, af te tasten, niet door lekker onderuitgezakt het gemoed de vrije loop te laten. Steeds opnieuw nam hij zich voor aan de toekomst te denken waar met een beetje fantasie het beloofde land lag en boosaardige geesten geen kans kregen.

Hij was op het vliegveld voor een reis naar Nederland om de buluitreiking van zijn kleindochter bij te wonen. In de vertrekhal, het vliegtuig had vertraging, had hij gelezen over de veldslag te Austerlitz van Napoleon tegen de alliantie van Oostenrijk en Rusland met de generaals Kienmayer, Langeron, Doctorev, Przbyszewski, Miladorovitch en natuurlijk Koetoesov. Op 2 december 1805 heel vroeg bij het aanbreken van de dag probeerden zij de slagorde te ontwaren die Napoleon had opgesteld. Tevergeefs, de dikke mist benam het zicht. De Oostenrijks Russische alliantie waande zich met hun overmacht van 90.000 man superieur aan de Fransen met hun 75.000 man.

De hele dag duurde slag met wisselende kansen. Achteraf werd het de Drie Keizerslag genoemd. Omdat er drie keizers aan deelnamen, Napoleon een jaar eerder tot keizer gekroond, Franz II keizer van het Heilige Roomse Rijk en tsaar Alexander van Rusland.  Napoleon wint de slag door de tegenstander te misleiden. In Frankrijk bestaat een genootschap met vrijwilligers die eens in de zoveel tijd de slag naspelen in nagemaakte authentieke kostuums.

Over die in scène gezette reconstructie bestaat ook weer een film met een moordintrige omdat op een van de acteurs met scherp wordt geschoten in plaats van met losse flodders. De intrige was heel bijzonder, een misdaad gepleegd in een wereld van goedwillende de historie naspelende bevlogelingen. Het geld zou geen rol spelen. In Rusland werd ooit een ballerina vergiftigd door een jaloerse concurrente die haar succes misgunde. Iets dergelijks deed zich ook voor in de tenniswereld. Een Duitser stak Monica Seles met een mes in de rug om zo Steffi Graf Wimbledon te kunnen laten winnen.

Al mijmerende dacht hij dat het leven alleen maar kon bestaan dankzij de herinnering. Alles wat wij beleven, meemaken verwordt in een luttele seconde weer tot herinnering. Het heden bestaat eigenlijk niet. Dat is het verschil tussen jong en oud dacht hij. Volgens zijn verstand moest het met zijn leeftijd afgelopen zijn. Maar niet voor zijn gevoel. Dat hij ieder moment onder de bus kon komen of iets met hetzelfde gevolg, je ook zomaar kon omvallen en het best een voltooid leven leek deed daar niet aan af. Het vlieden van de tijd openbaart zich pas op het laatst.

In de vertrekhal stond een piano. Muziek is een wonder dacht hij en zette zich er achter.  Hij beroerde de toetsen en fantaseerde wat. Loopjes ontstonden onder zijn handen.  Ooit had hij een film gezien over de slag bij Stalingrad. In die afschuwelijke veldslag bij temperaturen tot wel twintig graden onder nul gebeurde er ook een klein wonder. In een vlaag van menselijkheid hadden de vijanden elkaar een korte periode van rust gegund. Op eigen gezag hadden een Russische en Duitse commandant een korte wapenstilstand gesloten. Tussen de ruïnes van een huis of concertzaal stond nog een gave piano. De belachelijkheid van die aanblik loste op toen een soldaat, sergeant of officier zich niet kon bedwingen en zich erachter zette. IJle tonen van een melodie klonken tussen de zwartgeblakerde ruïnes en veranderden het slagveld in een gebedsoord waar haat, agressie, angst, machtswellust, killerinstinct uitgebannen waren en aan beide zijden van de frontlinie de geharnaste soldaten geroerd onbeweeglijk bleven luisteren.

Die hemelse ogenblikken duurden tot in de verte een schot klonk, de klanken wegstierven en iedereen bij zinnen kwam. Verlaten posities werden schielijk weer ingenomen en onverbiddelijk barstte het geweld weer los. Hij dacht aan Mozart en speelde de maten van zijn eerste pianostuk, getoonzet als vijfjarig wonderkind. Altijd weer beroerde hem de eenvoud van de compositie. Het was zo simpel dat iedereen het had kunnen bedenken, zo leek het wel. Het is die goddelijke vonk die van een paar strepen in het zand een meesterwerk maakt. Hij stond op van de piano, keerde zich om en zag weer die ongenaakbare jonge vrouw die hem eerder als oude man geen blik waardig had gekeurd. Maar nu keek ze naar hem, met een dankbare glimlach om haar mond, in opperste verbazing wat haar overkomen was.   

Ik zag het vraaggesprek met de pensioendeskundige en advocaat prof. Hans van Meerten over de invoering van het nieuwe pensioenstelsel. Zo’n 35 jaar geleden moest ik de raad van bestuur van een beursgenoteerd  bedrijf adviseren. Een met pensioen gaande directeur eiste het opgebouwde pensioenkapitaal van toen ongeveer 1,5 miljoen gulden op haar eigen bankrekening. Zij wilde het zelf beleggen. De voorzitter van de raad van bestuur, zoiets noemen ze tegenwoordig c.e.o. geloof ik, zag de bui al hangen. Het draagvlak van zijn pensioenfonds zag hij verdampen. Wie is eigenaar van de ingelegde pensioengelden, het bedrijf of de pensioengerechtigde? Ik heb dat toen geloof ik opgelost door aan de hand van het pensioenreglement na te gaan wie met de uitvoering belast was en ben zo het eigendomsvraagstuk uit de weg gegaan.

Het nieuwe pensioenstelsel lost dat vraagstuk ook niet op zo begrijp ik. Dat nieuwe stelsel zou de pensioengerechtigde wel meer mogelijkheden geven wat er met zijn geld gebeurd. Volledige beschikkingsbevoegdheid over zijn ingelegde gelden blijft echter buiten beeld. Verplichte belegging in sectorale pensioenfondsen al naar gelang de bedrijfssector waarin men werkt blijft gehandhaafd. Het nieuwe stelsel verlaat het nominale stelsel. Het per deelnemer opgebouwde pensioenkapitaal bepaalt uiteindelijk het uit te keren pensioen. Dat hangt dus af van hoe er belegd is. Het nominale stelsel is voordelig in tijden van deflatie zoals in de eerste helft van de vorige eeuw, al blijft het dan de vraag of het pensioenfonds wel kan uitkeren, niet failliet is. In tijden van inflatie, sinds mensenheugenis de gewone gang van zaken, is het nieuwe stelsel voordeliger, tenminste als er goed belegd wordt.

De discussie rond het nieuwe pensioenstelsel gaat opnieuw over de vraag waarom de pensioendeelnemer zijn eigen geld niet mag beheren. Het uitgangspunt was oorspronkelijk dat de jonge deelnemer genekt werd door het solidariteitsbeginsel. Zijn geld werd voor een belangrijk deel besteed voor de oudere deelnemer. Daarom was de leus ieder voor zich. Dat mag zo zijn maar dat ieder voor zich beginsel is in het nieuwe stelsel een wassen neus. De verplichte deelname aan het bedrijfspensioenfonds blijft gehandhaafd. Het bestuur gaat over de belegging. Kortom, het nieuwe stelsel is gelet op de wens tot verandering vlees noch vis. De vraag blijft waarom dan toch dit nieuw stelsel? Wie heeft daar belang bij? Welke ondoorzichtige manipulaties spelen hier een rol? Op principiële vragen wordt zoals vaak in de politiek gezwegen. Het zal te maken met het zwalkende schip van staat dat de roerganger in bedwang moet zien te houden. Wie heeft er werkelijk baat bij dit nieuwe pensioenstelsel? Om die vraag te beantwoorden moet bedacht worden dat met het nieuwe stelsel binnen de pensioenfondsen enorme bedragen vrijkomen die in het oude stelsel als voorzieningen moesten worden aangehouden. Wat gebeurt er met dat geld? Die voorzieningen moesten eerder aangehouden worden om te waarborgen dat de pensioenfondsen aan hun verplichtingen konden voldoen. Met het nieuwe stelsel hoeft dat niet meer. Het beleggingsrisico is verlegd naar de individuele pensioendeelnemer. Wat gebeurt er met dat loszwevende kapitaal waar geen verplichtingen tegenover staan? Pensioenfondsbestuurders zullen aandringen op salarisverhoging natuurlijk, maar er blijft genoeg over.

Prof. van Meerten had het over netwerkcorruptie. Daarmee doelde hij op vakbondsbestuurders die onderhandelen over de C.A.O. maar ook zeggenschap over sectorale pensioenfondsen hebben. Is de wensdroom van prof. Meertens en anderen van een echt liberaal pensioenstelsel niet teveel gevraagd? Wie is in staat met geld om te gaan? In Rusland en Oekraïne kwam toen het communisme opgeheven werd het collectief verdeelde bezit in de kortst mogelijke keren weer in handen van een heel kleine groep, de oligarchen.

Het zal niet hardop gezegd worden maar met het nieuwe pensioenstelsel krijgt de publieke sector meer bestedingsruimte. De vraag blijft wel of de kosten van klimaatverbetering en oorlog van het pensioengeld betaald moeten worden?

Zag gisteren op tv de documentaire Final Account van de regisseur Luke Holland. Die ondervroeg de laatste Duitsers en Oostenrijkers die het Derde Rijk bewust hadden meegemaakt naar hun schuldgevoelens. Allemaal hadden ze vreselijke dingen gedaan of meegemaakt. Van wir haben es nicht gewusst bleef niet veel over. Joden waren dood geschoten, omdat het werd opgedragen.

Er was er één die uiteindelijk had begrepen dat Hitler ze belazerd had, zijn eigen verantwoordelijkheid had ontlopen en zij met de ellende bleven zitten. Er was een ander die vond dat er niets verkeerd gedaan was, behalve dat ze beter de joden naar een ander land hadden kunnen laten vertrekken. Er bleef de schuldvraag hangen of ze verzet hadden moeten plegen tegen de dingen waar ze het niet mee eens waren.

Ik heb mezelf altijd afgevraagd wat ik in die omstandigheden gedaan zou hebben. Ik weet het gewoon niet. Van mijn familie herinner ik mij niemand die in het verzet heeft gezeten. Volgens het standaardwerk van Lou de Jong over de oorlog was er maar een miniem deel van de Nederlandse bevolking actief in het verzet.

Toch kende onze familie een oorlogsheld, misschien tegen wil en dank. De broer van mijn moeder, Leendert Koops, mijn oom dus, was stuurman op de koopvaardij en liep een Engelse haven binnen toen Nederland bezet werd. Tijdens de oorlog vloog hij op een bommenwerper die niet alleen in Duitsland de boel plat gooide. Ook de spoorbrug in Deventer waar wij vlakbij woonden was een doelwit. Zijn squadron schijnt uit eenentwintig man bestaan te hebben waarvan er twee de oorlog overleefden, waaronder mijn oom Leendert. Maar in Nederland zat voor zover ik weet niemand in het verzet.

Een andere oom, reserveofficier, meldde zich bij de Duitsers voor krijgsgevangenschap omdat dat volgens hem in lijn was met het oorlogsrecht. Hij werd later notaris. Een andere oom, ook reserveofficier, meldde zich niet en dook onder. Ikzelf later  herinner mij jonge Engelse gasten op een terras in Amsterdam die de aanmerkingen op hun gedrag niet pikten omdat hun vader Hitler verslagen had en wij onze mond moesten houden.

In mei 1940 had mijn vader, net getrouwd, zich als huisarts gevestigd op De Worp een wijk in Deventer aan de overkant van de IJssel. De Duitsers zochten keuringsartsen om Joden voor werkkampen te keuren, heel onschuldig dus. Om wat te verdienen meldde mijn vader zich. Collega’s reageerden verontwaardigd, dat deed je niet. Maar volgens mijn vader mochten ze niet in verkeerde handen vallen. Voor zover ik weet heeft hij niemand goed gekeurd maar gaf ze wel de raad: ‘Maak dat je wegkomt!’.

Het Duitse hoofd van de keuringsdienst was razend en bij de volgende keurling plaatste hij een pistool tegen mijn vaders hoofd. De boodschap was duidelijk. Maar mijn vader kon alleen maar kwijt: Aber das sind doch nichtswűrdige Leute. Bij thuiskomst verzuchtte hij tegen mijn moeder: ‘Hoe kom ik hier van af’. Gelukkig maar wat is gelukkig ontving hij de volgende dag zijn ontslagbrief. Een NSB arts zou het overnemen. Dus van echte verzetsdaden door mijn familie weet ik niet. Wel dat bij ons de ondergrondse een opstandig Joods meisje heeft moeten weghalen die op zaterdagavond ging dansen en een risico was geworden. Mijn vraag blijft: wat zou mijn vader gedaan hebben als hij Joden had moeten dood schieten? Volgens mij zou hij er wat op gevonden hebben.

Alweer een tijd geleden las ik een opmerking van een jonge Iraanse vrouw in Nederland die mij is blijven achtervolgen. Ze maakte cartoons over Iran die ze opstuurde naar het satirische Franse blad Charlie Hebdo om te protesteren tegen het onmenselijke regiem in Iran. Ze vertelde dat haar cartoons niet tegen de islam waren omdat ze wist dat vele vervolgden de islam aanhingen.

Dat trof mij. Als ik het goed begrijp zou dat een islam zijn dat westerse waarden zou omarmen, althans aanvaarden. Die westerse waarden zijn de grondrechten zoals neergelegd in onze grondwet. Dat bepaalt in artikel 6 het recht op vrijheid van godsdienst en andere levensovertuiging. In wezen komt de vraag hierop neer, is in de zin van artikel 6 van de grondwet de islam een godsdienst? Dat kan alleen maar zo zijn als de islam ook andere geloofsovertuigingen erkent. Om kort te gaan, mijn stelling is de volgende. Een leer die zich verkondigt als zijnde een godsdienst kan dat in de zin van artikel 6 van de grondwet alleen maar zijn als het geen wereldse heerschappij nastreeft.

In die zin vallen vele als zodanig gepretendeerde religies door de mand. Die vrouw van Iraanse afkomst bedoelt het goed natuurlijk. Die menselijke oosterse cultuur zou een onderdeel zijn van de islam. Dat is niet zo. Die menselijke oosterse cultuur was er ook al voor de vestiging van de islam. De islam heeft haar vernietigd.

Dat godsdienst in artikel 6 van de grondwet is benaamd naast andere culturele levensovertuigingen heeft een historische achtergrond, namelijk om geloofsvervolging te voorkomen. Ook al om die reden kan de islam geen godsdienst zijn in de zin van de grondwet omdat die juist het tegendeel nastreeft.

De islam als gepretendeerde religie is uitsluitend in het leven geroepen om wereldse heerschappij te vestigen. Het was en is een middel, een werktuig in dienst om wereldse heerschappij na te streven, om te kunnen heersen over volgelingen. Dat is geen godsdienst in de zin van onze grondwet.