Celeste Lupus

Zag op de teevee die documentaire over Gretha Thunberg. Ongelooflijk hoe zo’n klein meisje de twee grootste boeven op aarde, Trump en Poetin, kon laten beven. Trump kon niet meer uitbrengen dan ‘Gretha?’ en trok een grimas alsof hij viezigheid onder zijn schoen had. Poetin had meer, die zei: ‘Gretha, dat meisje begrijpt niet hoe ingewikkeld de wereld is.’

En dat terwijl dat meisje maar één boodschap had, te luisteren naar de wetenschap. Dat moet die twee boeven als een stroomstoot getroffen hebben. Want de wereld moest naar de wetenschap luisteren en niet naar hen. Jaren lang hadden ze de wereld kunnen bedriegen en nu gooide zo’n klein meisje plotseling roet in het eten.

Hun gezicht hielden ze nog redelijk in de plooi, behalve die grimas van Trump dan. Maar onderhuids moet er doodsangst gezeten hebben, zoals een vrouw gillend op een stoel staat omdat op de vloer een muisje onder haar rok kan kruipen……  

Het woord apartheid had een vreselijke negatieve lading. Het krijgt nu een nieuwe dimensie. De Taliban in Afghanistan krijgt nu in zekere zin erkenning. Hun fout in het verleden was het gastheerschap van het terrorisme. Het eigen streven echter was geen wereldheerschappij, slechts de eerbiediging van oude waarden in het land van hun voorouders. De Amerikaanse president Joe Biden heeft het voortouw genomen door de Taliban te laten voor wat het is. Het opdringen van een westerse cultuur aan landen waarin daar geen draagvlak voor bestaat is zinloos. Het is een ommekeer in het denken dat er altijd van uitging dat de westerse cultuur het hoogste goed was en opgedrongen moest worden aan landen waar een ander soort vrijheid bestaat. Die andere vrijheid bestaat er in vrouwen op te sluiten, de handen van de dief af te hakken, het kelen van hem die de Koran niet uit zijn hoofd kent, het stenigen van overspelige vrouwen. Die vrijheid komt niet alleen mannen toe. Ook in het westen lopen gesluierde vrouwen rond die zo hun overtuiging uitdragen. Men kwam er laat achter dat wat in Afghanistan niet mocht in Saoudi Arabie geduld wordt. Het inzicht breekt door dat de andersdenkende ook een vriend kan zijn. Joe Biden heeft begrepen dat een volk slechts wijsheid kan verwerven door het zelf te ontdekken. Het belerende westerse vingertje was een stok om de hond te slaan. East is east and west is west schreef Rudyuard Kipling ooit. Het is deze gedulde apartheid die oorlogen moet voorkomen, vrede moet brengen.

Zag gisteren een mevrouw op de teevee over de hoofddoekenaffaire. Zij was voorzitster of lid van een commissie ter beoordeling van de rechten van de mens Ik hoorde haar zeggen: ‘De geest zit in je hoofd en niet erop.’ Ik dacht even dat gaat de goede kant op. Maar neen, zij verdedigde de hoofddoek omdat de geest in het hoofd zit en niet erop. Het is niet wat erop het hoofd zit dat de politieagent of rechter doet functioneren, neen het is de geest daaronder. Zo meen ik die mevrouw te begrijpen.

Vreemd genoeg wil die mevrouw niet begrijpen dat wat er op het hoofd zit een gevolg is van wat de geest wil en dat is in het geval van het dragen van een hoofddoek ook als het stikheet is het uitdragen van je religieuze overtuiging. Nu is dat op zichzelf misschien niet zo erg, maar wel als die religieuze overtuiging haaks staat op de Nederlandse Grondwet. Die politieagent of rechter zal zeggen ‘dat geeft niet, want ik ben opgeleid om onpartijdig te zijn’.

Helaas is het zo dat net als Vrouwe Justitia met de blinddoek om die onpartijdigheid een ideaal is die in werkelijkheid niet gehaald wordt, hooguit benaderd wordt met een grote foutenmarge. Een onpartijdig opgeleide politieagent of rechter ontkomt niet aan vooroordelen waarvan hij of zij zich vaak niet bewust is. Die schuilen in ieder mens en zijn onzichtbaar al naar gelang de cultuur die hij of zij van huis uit heeft meegekregen.

Hoe kan een simpele burger uitgaan van de onpartijdigheid van een politieagent of rechter die in haar functie haar religieuze overtuiging wil blijven uitdragen? Wie gelooft daarin, behalve de gezagsdragers die het hebben ingesteld natuurlijk, ook die politieagent en die rechter met een hoofddoek en ook die mevrouw die zei dat je geest in je hoofd zit en niet erop. Maar voor de rest?

Het werk van een politieagent of rechter is iets anders dan het werken aan een lopende band waar het dragen van een hoofddoek weinig invloed heeft op het eindproduct. Een advocaat kan een rechter dwingende wetsbepalingen voorhouden waaraan die rechter moet gehoorzamen. Er zijn echter vele niet dwingende wetsbepalingen. Een politieagent en rechter hebben zo een grote mate van beleidsvrijheid. Dat geldt bij uitstek voor het familierecht. Wat moeten ouders verwikkeld in een echtscheidingszaak wel niet denken van een rechter met een hoofddoek op die moet beslissen over de voogdij van hun kinderen? Nu zult u zeggen, dat vooroordeel zit dan bij die ouders. En het is waar, er zullen zeker zedelijk hoogstaande moslimrechters bestaan die het kunnen opbrengen zich los te maken van de cultuur waarin zij zijn opgevoed als die haaks staat op de wet die zij moeten toepassen. Maar zouden zulke rechters in de uitoefening van hun ambt een hoofddoek willen dragen? Het lijkt er eerder op dat zij die dan zouden afleggen, omdat de geest weerspiegeld in een hoofddoek in de uitoefening van hun ambt er niet doet.

De teevee liet ook beelden zien van Engelse en Canadese politieagentes met een hoofddoek. Dat droeg de boodschap uit ‘het kan dus wel’. Ik meen dat daar een grote vergissing wordt begaan. De gedachte daarachter komt waarschijnlijk van leidinggevenden om onvrede bij het muzulmane bevolkingsdeel te beteugelen en conflicten in de kiem te smoren. Dat is een methode die misschien even de vrede bewaart, maar tegelijkertijd voeding geeft aan de gedachte dat er meer te halen is. Een westerse islam is een contradictio in terminis, zoals een vreedzaam communisme dat ook was. Als men niet de grens wil stellen, maar om de lieve vrede wil blijven toegeven begeeft men zich op een pad die op den duur niet langer beheersbaar is.

In de memoires van Winston Churchill is te lezen dat Hitler op vrij eenvoudige wijze bedwongen had kunnen worden als men aan diens krankzinnig gedrag niet had toegegeven. Zijn generaals hadden hem vermoord omdat met de getalssterkte van voor de oorlog diens plannen onhaalbaar waren. Maar door toe te geven werd het westen steeds zwakker, het wilde niet bewapenen en Hitler wel. Hitlers generaals keken met verbijstering toe wat hij allemaal voor elkaar kreeg. Niemand durfde meer aan hem te twijfelen met alle fatale gevolgen van dien.

In de prehistorie werden geschillen beslecht door de sterkste. Dat geschiedde ofwel in eigen belang ofwel in het belang van de gemeenschap waartoe hij of zij behoorde. Naarmate de samenleving zich meer en meer organiseerde maakte het recht van de sterkste plaats voor onpartijdige rechtspraak zoals dat het eindstadium vond in de achttiende eeuw met de leer van de trias politica naar de bedenker ervan Charles Montesquieu. De wetgevende macht moest berusten bij het volk, maar de uitvoering ervan bij de regering en de toepassing in geval van geschil bij een onaantastbare instantie, de rechterlijke macht.

Evenwel, die onaantastbaarheid roept problemen op. Iemand die zich onaantastbaar acht gaat gemakkelijker over de schreef dan iemand anders. Bestaat er een wezen met het hoogste morele gehalte die zichzelf straft voor de door bij hemzelf vastgestelde tekortkomingen? De arrogantie van de macht blijft op de loer liggen.

In de leer van Montesquieu was de rechterlijke macht een dienaar van de wetgevende macht. In de huidige samenleving is zij meer dan dat. Zij is een politieke machtsfactor geworden. Het is een instituut geworden dat de staat zelf kan berechten. In Polen heeft de volksvertegenwoordiging een wet aangenomen die dat wil beteugelen. Een tuchtrechtelijke instantie moet er op toezien dat rechters niet buiten hun boekje gaan.

In Frankrijk gebeurt het omgekeerde. Een vakbond van rechters heeft een aanklacht ingediend tegen de minister van justitie, Eric Dupont-Moretti, die zijn functie als minister van justitie misbruikt zou hebben om tussenbeide te komen in zaken waarin hij vroeger als advocaat een rol speelde. Volgens Franse kranten zag de rechterlijke macht de benoeming van Eric Dupont-Moretti als minister van justitie, die als advocaat herhaaldelijk zijn gram spuide over rechterlijke beslissingen, als een aanval op de rechterlijke macht. De aanklacht tegen hem zou een middel zijn om hem als minister weg te krijgen. De president Emmanuel Macron zou echter het standpunt innemen dat het niet de rechterlijke macht is die een minister wegstuurt.

Wat betekent dit voor het functioneren van de rechtsstaat waarvoor die rechterlijke macht in het leven geroepen is? Keren wij zo niet terug naar het recht van de sterkste, te weten hij die onaantastbaar is? Komt dat niet door een naar binnen gerichte cultuur die zijn doelstellingen uit het oog verliest? Zoals een leger dat naar de macht grijpt.

De Franse president Emmanuel Macron heeft de Ecole Nationale d’Administration, de ENA opgeheven, voorheen een geacht instituut waar de hoogste bestuursambtenaren, vaak van linkse huize, opgeleid werden. Naar mijn inschatting houdt Emmanuel Macron de cultuur binnen de ENA verantwoordelijk voor de volksopstand van de gilet jaunes, de gele hesjes. De ENA moet in zijn ogen een instituut zijn geworden dat wel geschoolde bestuursambtenaren afleverde, maar verworden was tot een technocratisch instituut dat geen voeding hield met het gewone volk. Een machtsinstrument naar geest strijdig met het gevoel voor democratie. Dat verwijt treft vaak ook de rechterlijke macht.

Als advocaat heb ik beslissingen gezien die stijf stonden van de vooroordelen, de hoofdzaak niet onderzocht werd, onbegrijpelijke beslissingen soms die alleen verklaard konden worden door een onzichtbaar beleid. Vaak betroffen het uitspraken waartegen wel beroep openstond, maar waarvan afgezien moest worden vanwege de kosten en natuurlijk het blijvende procesrisico. Natuurlijk zijn er weloverwogen, wijze beslissingen op te merken, maar hoeveel zijn dat er?

De samenleving kan men vergelijken met het menselijk lichaam. De rechtsorde is dan het skelet en de economie de bloedsomloop. Gelet op het menselijke (on)vermogen is men niet verbaasd de verzuchtingen te horen van hen die met het rechtsapparaat te maken hebben gehad. Als advocaat doe je je best, voor de simpele mens is de samenleving zonder rechtspraak een chaos, met rechtspraak een loterij.

Als oud advocaat kreeg ik van een goede vriend een artikel uit De Groene Amsterdammer opgestuurd, getiteld ‘De butlers van de Zuidas’. Het gaat over de cultuur van de grote advocatenkantoren daar in Amsterdam. Stagiaires krijgen maar één opdracht, minimaal een hoog aantal declarabele uren maken. De wijze waarop doet er minder toe. Dat is geheel in strijd met het beeld dat de advocatuur zou moeten uitstralen, opkomen voor de zwakkere, de minder bedeelde. Geld verdienen hoort daar niet bij. Blijkens het artikel proberen die grote kantoren dat negatieve beeld bij te vijlen door maten te belasten met onderzoek en instructie hoe de advocatuur ethisch te werk moet gaan om zo te benadrukken dat dit aspect van de advocatuur wel degelijk aandacht heeft. Toch zijn er maten die desondanks de cultuur niet verdragen, eruit stappen en eindigen als éénpitter. Ik liet het artikel lezen aan iemand die mijn levensloop kent, die zei ‘dat is exact wat jou overkomen is’. En het is waar, ik kan moeilijk beweren dat wat De Groene Amsterdammer aan beeld naar buiten brengt niet bestaat.

Niettemin bleef er onvrede, zowel bij mij als bij mijn gesprekspartner. Er is niets op tegen te berichten over hoe advocaten ook maar gewone jongens zijn die houden van dure auto’s en lekker uit eten gaan. Het probleem met het artikel is dat het afgunst, rancune ademt. In de traditie van de Groene Amsterdammer als communistisch weekblad is dat begrijpelijk. Het is echter een illusie te denken dat het idealistische wereldbeeld van het communisme of socialisme werkelijkheid kan worden. Zo zit de mensheid nu eenmaal niet in elkaar.

De grote advocatenkantoren verdienen hun geld met merkenrecht, octrooirecht, fusies. Kortom de belangen van het grote bedrijfsleven. Stagiaires werken daar aan de lopende band, doen veredeld secretaressewerk, onderzoek handelsregister, due diligence etc.. Als ze ooit eens de rechtszaal hebben gezien is dat meegenomen.

Voor Jesse Klaver, Lilian Marijnissen, Liliane Ploumen die haar naam uitgesproken wil zien als Ploemen, is het artikel  natuurlijk koren op de molen. Het probleem met het geld is echter de besteding. Iedereen wil in een mooi huis wonen. De cineast Luis Bunûel laat in zijn film Viridiana zien dat al naar gelang wie het in handen heeft het verkeerd kan uitpakken. In de film nemen zigeuners bezit van een fraai onderkomen en het gevolg kunt u wel raden. Jesse Klaver bijvoorbeeld kan niet met geld omgaan. Hij dacht de dividendbelasting te kunnen opstrijken. Het gevolg was het Piggelmee effect, Unilever vertrok naar het buitenland en de Engelse regering ging er mee aan de haal.

De titel van het stuk in De Groene Amsterdammer is ook veelzeggend. Omdat advocaten verdienen aan de noden van het bedrijfsleven zouden zij butlers zijn geworden. Zo wordt de dokter butler van de zwaar zieke, de tandarts van de holle kies bezitter. Ook het beroep van butler krijgt een schop mee. Ik begrijp, het had andersom gemoeten, die butler is een lafaard door niet zelf die schop uit te delen. In mijn roman HET SMALSPOOR komt een poppenspel voor waarin een wereld wordt neergezet waarin iedereen goed is geworden, alles voor de ander over zou hebben. Dat leidt tot onmogelijke toestanden.

Bij De Groene Amsterdammer verkneukelen ze zich natuurlijk over hun lekkere verhaal, dat er in gaat als het woord in een ouderling. Zo beleeft een ieder zijn plezier op zijn eigen manier.

Mijn gesprekspartner zei: ‘Ja, zo is het.’

Het voltallige kabinet is opgestapt vanwege de toeslagenaffaire. Gedupeerden hebben al laten weten daar niets aan te hebben. Voor die symboolpolitiek kopen zij niets. Ook andere al dan niet weldenkende burgers zetten er hun vraagtekens bij, trekken hun wenkbrauwen op. Hoe kan het dat de belastingdienst zo rücksichtlos te werk ging? De ambtenaren daar worden niet vervolgd omdat zij slechts het beleid uitvoerden. Zo dekt de ene ambtenaar de andere. De verantwoordelijke ministers hebben verklaard dat zij van de hele affaire onkundig waren. Ook de Tweede Kamer was niet geïnformeerd. In dat beleid hebben zij dus niet de hand gehad.

Uit mijn praktijk als fiscaal advocaat was het mij bekend dat hoge ambtenaren op het ministerie van financiën een door henzelf bedachte pseudowetgeving hanteerden die zeker veertig jaar in stand is gebleven tot de Hoge Raad er een streep door haalde. Dat zogenaamde beleid, naar het woord bedachtzaam, behoorlijk bestuur, wordt vooral bepaald door vastgeroeste ambtenaren die ministers zien komen en gaan. De minister heeft zijn handen vol aan de waan van de dag, de ambtenaren schrijven de kleine lettertjes.

Met de toeslagenaffaire kan men volhouden dat er een organisatorische fout gemaakt is. De belastingdienst is er om geld te innen, niet om het uit te delen. Geen wonder dat vlijtige ambtenaren niet teveel wilden uitgeven. Op Financiën heerst een geheel andere cultuur dan op Sociale Zaken waar het uitdelen norm is.

De parlementaire commissie Van Dam stelt dat er discriminerend is opgetreden. Zonder het rapport bestudeerd te hebben veronderstel ik dat de al dan niet allochtone achtergrond van de aanvragers een rol gespeeld zal hebben. De beslisser, de rechtshandhaver zit vast in een cultuur die hij van huis uit heeft meegekregen. Het is lastig die te verloochenen. Een bekend arrest van de Hoge Raad in het strafrecht is dat van de hollende kleurling die ‘s nachts op de Zeedijk in Amsterdam aangehouden werd en een grote partij verdovende middelen op zak bleek te hebben. Volgens de Hoge Raad was de aanhouding onrechtmatig omdat de huidskleur en het zich haastig verwijderen hem niet verdacht hadden mogen maken.

Dat ook de rechterlijke macht zelf de fout in kan gaan blijkt uit verschillende rechterlijke dwalingen. In Leiden werd een moeder dood aangetroffen met een balpen in haar hoofd. Niemand had het zien gebeuren, maar de zoon werd veroordeeld wegens moord. De medische onderzoeker Pek van Andel toonde met proeven op schedels aan dat menselijk handelen er niet de oorzaak van kon zijn. Het was onmogelijk de balpen op de aangetroffen wijze in het hoofd van de moeder te schieten of te steken. Waarschijnlijk was er met de zoon iets aan de hand, wat de rechtbank tot het vonnis heeft doen besluiten. Een ander voorbeeld is de paskamermoord. Zo zijn er meer rechterlijke dwalingen geweest, vaak gebaseerd op vermoedens, veronderstellingen of verkeerd technisch onderzoek.

Het is dan ook opmerkelijk dat in het zoeken naar een zondebok voor de toeslagenaffaire de rechterlijke macht buiten beeld blijft. Want de ministeriële verantwoordelijkheid blijkt voor de bescherming van de burger tegen de almachtige overheid geen deugdelijk middel. Minister-president Mark Rutte mag dat dan wel zo aanroepen,  het is de rechter die het had kunnen voorkomen.

In Frankrijk, waar ik woon, presteerde het Franse ministerie van Financiën het om mij aanslagen op te leggen met een onzinnige uitleg van een Europees verdrag. Dank zij mijn vroegere fiscale cassatiepraktijk kon ik het spel doorzien en kreeg gelijk bij de Franse rechter. Dat door het ministerie gestuurde beleid is toen meteen gestopt.

Zoiets had in Nederland met de toeslagenaffaire ook moeten gebeuren. Het kabinet had niet hoeven op te stappen. Ministers krijgen niet overal lucht van. De rechterlijke macht heeft zijn taak veronachtzaamd. Het opstappen van een kabinet zal beleidsmakende ambtenaren er niet van weerhouden een door hen welgevallig pad te volgen dat botst met de rechten van de burger. Een rechter kan dat wel.

Helaas worden rechters voor het leven benoemd en zijn ambtenaren ook niet van hun plek te krijgen. Wat heeft een burger er aan als de verantwoordelijkheid niet bij de veroorzaker van het kwaad gelegd wordt. Staatsrechtelijk is hier veel werk aan de winkel.

Si les musulmans en France ne sont pas capable de se soumettre à la Constitution Française s’appelant à leur religion ils participent à l’ennemi intérieur.

Zag in een heruitzending op de teevee de Nederlandse film ‘De kuthoer’, met een prachtige hoofdrol voor Katja Herben als een op het eerste gezicht onschuldig lijkend vrouwtje. Zij speelt de rol van een vrouwelijke columniste van de Volkskrant die van laag tot hoog de haat oproept van hen aan wie het aan vermogen ontbreekt om waardig te reageren, zich verliezen in verwensingen en doodsbedreigingen.

Ik weet niet of de filmmaker zich in deze weergave herkent want tegenwoordig tast men over het goed en het kwaad behoorlijk in het duister. Een voorbeeld. Door justitie wordt hard opgetreden tegen hen die de beweging Kick Out Zwarte Piet willen aanvallen. Tegen die beweging zelf wordt niet opgetreden terwijl het haatdragende element daarin onmiskenbaar is. Het is een kleine stap te veronderstellen, ja zelfs de slotsom te trekken dat die ongeletterde over de schreef gaande malloten zich juist daarom laten gaan omdat er niet opgetreden wordt.

Om terug te komen op de film. Op zeker ogenblik als de columniste met haar fiets in de brandgang is verschijnt daar in vol ornaat een tot in details uitgedoste Zwarte Piet, die haar kennelijk schrik moet aanjagen. Ik begrijp daaruit dat de columniste het voor Kick Out Zwarte Piet opneemt en dat men haar dat op deze wijze wil inpeperen.

Dan krijgt de film plotseling een geheel andere lading. De columniste wreekt zich op hen die haar op internet belasteren. Zij vermoordt ze en snijdt als trofee van ieder een vinger af. Als rechtvaardigingsgrond voor deze moorden beroept ze zich op de vrijheid van het woord die door de verwensingen van haar tegenstanders tekort gedaan zou zijn.

In mijn ogen lijkt het dan te gaan om een persiflage van wat de satirische Parijse krant Charlie Hebdo is overkomen toen die voor moslims onwelgevallige prentjes liet zien. In de film ‘De kuthoer’ doet zich dus hetzelfde voor, althans sterk daarop gelijkend, alleen omgekeerd. De redactie van Charlie Hebdo werd vermoord omdat zij de vrijheid nam onwelgevallige prentjes te laten zien waarmee allah zou zijn belasterd. In de film ‘De kuthoer’ worden mensen vermoord omdat de columniste zich door de verwensingen aangetast voelt in haar recht op het vrije woord. Zo lijken enerzijds ‘allah’’ en anderzijds ‘het vrije woord’ garant te staan voor het gebruiken van geweld.

De film besluit met de toast van de moordenares tijdens de presentatie van haar succesvolle boek, waarin verhaald wordt over een aantal onopgeloste moorden, met de woorden ‘op het leven’.

Ik blijf gissen of de filmmaker en ik wel op dezelfde golflengte zitten.