Celeste Lupus

CULTUUR EN POLITIEK

In de politiek is cultuur altijd een ondergeschoven kind gebleven. Het werd gezien als een speeltje van de elite waar de gewone man niets mee op had. Dat schijnt nu toch te veranderen. Gelovige mensen herkennen in Forum voor Democratie iets dat hen ter harte gaat, terwijl die partij geen geloofsrichting aanhangt. Dat ging mij door het hoofd tijdens het televisiedebat gisteren tussen Baudet en Rutte. In de verkiezingen gaat het vooral om klimaat, economie, immigratie en veiligheid. Cultuur blijft een stiefkind. Maar niet bij Baudet. Hij beseft als één van de weinige politici dat in ons welvarende land het welzijn voor het overgrote deel bepaald wordt door cultuur. Gelet op het overgewicht van een groot deel van de bevolking, vooral onder laag opgeleiden, kan niet langer volgehouden worden dat het hen mankeert aan materiële zaken. Dat men zich toch vaak niet prettig voelt zal komen door iets anders. Dat gemis aan cultuur, dat langzaam maar zeker ook in brede kring gevoeld wordt, zal het succes van Thierry Baudet verklaren, die in vroeger tijden misschien als een wereldvreemde kamergeleerde weggezet kon worden, waarvoor Rutte hem in het debat ook probeerde te slijten, maar nu niet meer.

Dank zij Baudet krijgt de politiek toch te maken met dat verschijnsel, dank zij, of minder ironisch, als gevolg van de immigratie. En ik moest ook denken aan die uitzending van Pauw eergisteren waar een jonge schrijver van Turkse afkomst te gast was. Hij heette Eus en zou het boekenweek essay schrijven. Ik herinnerde mij hem door een boek van mijn kleinzoon, waaruit ik een paar hoofdstukken had gelezen. Het was een autografisch boek van Eus over zijn jeugd in Deventer waar hij geboren is, wat ik met hem gemeen heb. In zijn boek schrijft Eus over de Turkse immigrantencultuur daar. Het is weinig verheffend, de vader voert niets uit, heeft nooit gewerkt, is vaak bezopen en leeft van de bijstand. Eus gaat vaak met het gezin op familiebezoek naar Turkije, ziet de verschillen en heeft een vernietigend oordeel over de toegevoegde waarde van immigranten aan de Nederlandse samenleving. Eus heeft weinig op met Kader Abdolah, die het Huis van de Moskee schreef, naar ik begrijp een verheerlijking van de islamitische cultuur. Eus vertelde verder dat hij in de Nederlandse literatuur een controversieel geluid miste, zoals vroeger bij schrijvers als Jan Cremer en Gerard van het Reve het geval was. Wat in de uitzending recht gezet had moeten worden, helaas uit de weg werd gegaan, was dat zoiets ligt aan de commerciële uitgeverij, niet aan de schrijvers.

Aan diezelfde tafel bij Pauw zat ook de socialistisch voorman Lodewijk Asscher, die verlekkerd toekeek hoe een jonge allochtoonse schrijver de Nederlandse cultuur had weten te verrijken. Het alom geroemde aforisme van onze grote vaderlandse filosoof Johan Cruijff ging mij door het hoofd, die had gezegd: elk nadeel hep ze voordeel. En inderdaad, ik moest het Asscher nageven, Eus sloot aan bij die oude Hollandse nuchterheid, die niets op had met een cultuur om niemand voor het hoofd te hoeven stoten, maar in plaats daarvan wel een dolk in de rug.

Dit paasweekeinde beluisterden wij de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach en wel een recentelijke versie van Reinbert de Leeuw, ontvangen van een goede vriend, en een veel oudere versie van Nicolas Harnoncourt uit mijn eigen bezit. Is er een verschil in beleving? Het is in beide gevallen hetzelfde verhaal. In dramatiek doet het ene niet onder voor het andere. Harnoncourt is wat gepolijster, ook authentieker met echte jongenssopranen. Het belangrijkste verschil vond ik de Jezus vertolking. Bij Harnoncourt was dat Karl Riddderbusch en bij Reinbert de Leeuw Andreas Wolf. Het is mij altijd een raadsel geweest waarom Bach voor de stem van Jezus een bas liet klinken. Jezus stierf toen hij ongeveer vijfendertig jaar oud was, een jonge man in de kracht van zijn leven. Daar had een tenor bij gepast, voor zijn vurige momenten een heldentenor en voor het overige een lyrische tenor. Hoe dat ook zij, Karl Ridderbusch is onvergetelijk, zonder afbreuk te doen aan de Jezus partij van Andreas Wolf in de versie van Reinbert de Leeuw. Die laatste versie was ook kleinschaliger, intiemer, iets mathematischer. Ooit hoorde ik een versie van een Japanner die zijn gehele leven aan het project heeft gewijd. De kracht van Aziaten schijnt in de perfectie te liggen, het oorspronkelijke vinden zij in het westen.

Na opnieuw het verklankte lijdensverhaal beluisterd te hebben voelde ik mij weer gesterkt in de strijd tegen het geestelijk verval dat ik door het nieuws dagelijks tot mij moet nemen.

De Franse geopoliticoloog Dominique Moïsi zei dat de brand in de Notre Dame voor Macron op het juiste moment gekomen was. Hij was weer de verlosser, de ziener die het volk de ogen had willen openen.

Maar de geluiden waren al hier en daar te horen. Er werd gemord, luider en luider. Dat geld voor de Notre Dame wordt ons afgenomen, is ons geld, we worden bestolen. Dat geld had naar de daklozen, de gele hesjes moeten gaan. Zo werd de gedachte aan een wederopbouw van de Notre Dame hun symbool voor het onrecht aan het verguisde volk.

En er kwam de ommekeer. Om het oproer te beteugelen werd besloten dat het geld naar hen zou gaan en het was een week lang feest. Toen het volk ontwaakte uit zijn roes keek het om zich heen, zag dat het arm was als nooit tevoren, zag de afgebrande Notre Dame die nooit meer opgebouwd zou worden. De gele hesjes schreeuwden om wraak, om kruisiging van hem die het gedaan had, hun speeltje had willen afnemen.

Zo veranderde in deze Paasweek de verwoeste Notre Dame met het schip en de zijvleugels in het kruis waarop Frankrijk werd geofferd.

Thierry Baudet is tegen de Europese Unie, tegen Juncker, Timmermans en Verhofstadt, tegen een Europees leger. Hij ziet de nationale soevereiniteit te grabbel gegooid in het stelsel van die Unie. Hij ziet niets in klimaatpolitiek, statiegeld op plastic flessen is onzin. Het is een greep uit wat hij zo nu en dan en ook weer gisteren in het programma Jinek op teevee te berde bracht. Hij werd bijgestaan door Derk Jan Eppink, een voormalige Europarlementariër, die de Europese Unie ook niet ziet zitten. In zijn boek De aanval op de natiestaat ziet Baudet de Europese Unie als een gevaar voor de Europese cultuur, vooral door het aan de afzonderlijke landen opgedrongen immigratiebeleid. Het is waar dat een vreemde cultuur hier kon binnendringen, gebruik makende van ons grondrecht op godsdienstvrijheid, wat een bom legt onder onze beschaving, omdat die vreemde cultuur dat juist wil bestrijden. Derk Jan Eppink meent dan dat onze godsdienstvrijheid geweld wordt aangedaan. Hij had beter kunnen zeggen dat daar misbruik van gemaakt wordt. Het is de vraag echter of dat alles niet zou zijn gebeurd zonder de Europese Unie. Het immigratiebeleid is ook door nationale politici verkeerd beoordeeld, uit naïviteit over wat men binnen haalde, door andere duistere motieven die onderhuids bij politici leven, die zij niet aan de openbaarheid prijs geven en waar de nietsvermoedende burger nooit achterkomt. Het is begonnen met de gastarbeiders, door het misbruik van de sociale voorzieningen waardoor de industrie geen arbeiders meer kon krijgen. Daarna het vluchtelingenbeleid waardoor ondanks alle bewijzen voor mensensmokkel politici het land lieten volstromen met zogenaamde vluchtelingen. Thierry Baudet ziet dat als een gevolg van de Europse Unie. Dat is niet waar. Ook zonder de Europese Unie zou dat gebeurd zijn. Het was de tijdgeest van het zogenaamde correcte denken dat door Europa waaide, waarin geschermd werd met mensenrechten waarmee op grote schaal gegrossierd werd en waarschuwingen voor inbreuken op de eigen cultuur werden afgedaan als fascistoïde. Het was en is een verkeerd geloof in de mogelijkheden van de mens, alsof de zegeningen van de West-Europese rechtsstaat tot ieders verbeelding spreken. Thierry Baudet heeft gelijk dat de huidige Europese instellingen ondemocratisch zijn. In theorie kan men het tegendeel volhouden, maar de indirectheid van die beweerdelijke democratie heeft eerder tot gevolg dat de bewindsman van het collectieve gedachtegoed vervreemdt dan dat hij er naar handelt. Een Raad van Europa, een Europese Commissie, een Europees Parlement, een Europees Hof, het zijn instellingen die in de verste verte niet voldoen aan het door Montesquieu geschapen stelsel van de trias politica, wat de werkelijke grondslag is van onze democratie. Het is waar, de Europese Unie is niet democratisch. Het kent geen rechtstreekse verkiezingen van hen die aan het roer zitten. Het is verzand in een bureaucratisch stelsel dat gemakkelijk kan ontsporen, door zich niet te hoeven verantwoorden tegenover de burger, zoals dat bij nationale verkiezingen wel het geval is. Maar de aanval van Baudet op Verhofstadt begrijp ik niet. Die zit in het Europese parlement, die wil een Verenigde Staten van Europa, waarvan ik aanneem dat hem daarbij het model van de Verenigde Staten van Amerika voor ogen staat. Dat Amerikaanse model is buitengewoon democratisch, veel democratischer dan onze Europese nationale stelsels. Zijn afkeer van Timmermans en Juncker begrijp ik beter. Hij ziet die als apparatsjiks, hoge ambtenaren in de Sovjet Unie die daar in feite de dienst uitmaakten. Thierry Baudet speelt in op het nationale ongenoegen. Voor de houdbaarheid van zijn gedachtegoed zou ik hem de raad willen geven nog eens goed na te denken waar hij het over heeft. Als hij echt geen windmolen- en zonnepanelenparken wil moet hij inzetten op rantsoenering van klimaatbedervende artikelen in plaats van het klimaatbederf te ontkennen, waarmee hij zich slechts schaart bij de mens die gelooft dat de aarde plat is.

WELVAARTSKLOOF

De rijken worden steeds rijker en de armen steeds armer. Het is een terugkomende boodschap in de media. Wat is er aan te doen? De rijken meer belasting laten betalen? Dat helpt niet want er zijn te weinig rijken om dat gat te dichten. Het communisme is ook geen oplossing zoals wel is gebleken. Toch wordt er afgevraagd of het allemaal wel eerlijk is als je de luxe jachten in de marina’s ziet en een econoom als Piketty met onthutsende cijfers komt. Moeten we niet nog meer gaan uitdelen? Maar maakt geld wel gelukkig? Voor een vindingrijk iemand die zich kan beheersen is geld een zegen. Het verschaft hem de mogelijkheid zijn talent optimaal te benutten, waar de maatschappij van profiteert. Helaas zijn er heel weinig van zulke mensen. De econome Erica Verdegaal stelt dat mensen niet geschikt zijn met geld om te gaan. Zij kunnen niet rekenen, niet vooruit denken, afgewogen keuzes maken, dat zit genetisch niet in mensen, aldus Erica Verdegaal. Bovendien worden de mensen verleid tot kopen door slimme marketingtechnieken. Al in 1957 schreef Vance Packard zijn boek The hidden pursuaders, de verborgen verleiders. Al werd dat in die tijd sterk bekritiseerd door academici wegens onbewezen vooronderstellingen, in deze tijd zal er minder raar tegen aan gekeken worden.

Er zijn dus twee factoren werkzaam die het ongemak veroorzaken, het niet kunnen rekenen en het zich niet kunnen beheersen. Ik zou zeggen hier ligt een taak voor het onderwijs. Leer kinderen al op vroege leeftijd met geld omgaan, met plannen, met boekhouden. Het levert vele voordelen op. Er zal minder gekocht worden. Alleen het aller-noodzakelijkste wordt ingeslagen. We hebben geen last meer van economische groei die alle klimaatdoelstellingen meteen weer om zeep helpt. We hoeven ons landschap niet te vervuilen met zonnepanelen en windmolens om aan de energievraag te voldoen.

Marianne Thieme zou moeten praten met Thierry Baudet. Zij wil minder consumptie en hij geen windmolens. Maar ligt daar niet een drempel, omdat Thierry Baudet afgeschilderd wordt als rechts? Hier zouden dieptepsychologen aan het werk moeten, maar ik meen te weten dat rechts vereenzelvigd wordt met uitbuiting en links met de rechtvaardige zaak. Wij worden geregeerd door beelden, wanen afkomstig uit een vervlogen tijdperk.

Hier ligt een nieuwe taak voor het onderwijs en de media. Laat de schuldvraag rusten bij hem of haar die het heeft verprutst, niet bij hem die het voor elkaar heeft. Links denkt nog steeds in termen van geldtekort, niet aan menselijk tekort en dat is slecht voor het milieu.

Aan welke kant staat Marianne Thieme eigenlijk, links of rechts?

VOLKSRAADPLEGING OF REFERENDUM

Is een referendum wenselijk of niet? Wat is het eigenlijk? Het wordt verdedigd om de kiezer meer inspraak te geven. Maar het is iets anders dan de gekozen burgemeester, of zoals in de Verenigde Staten de gekozen rechter, openbare aanklager en politiecommissaris. Een referendum kan over ieder geschilpunt gaan, te bepalen door de verzoekers zelf. D’66 wilde het indertijd, misschien nu niet meer als je het zwalkende beleid van die partij bekijkt. Forum voor Democratie heeft het als pijler van zijn politieke programma gemaakt. De VVD, met name bij monde van Hans Wiegel, is mordicus tegen. Het raadgevend referendum heeft het maar kort uitgehouden, werd na de uitslag over het associatieverdrag met Oekraïne schielijk weer ingetrokken. In het Verenigd Koninkrijk levert het referendum over de Brexit verhitte discussies op. Is het wenselijk van iemand een oordeel te vragen die niet kan overzien wat de gevolgen zijn? Ik zou daarom zeggen dat het middel alleen geschikt is als het over duidelijke kwesties gaat. Bijvoorbeeld over het koningschap. Dat instituut dient alleen de roddelbladen. Bij abortus ligt het veel moeilijker. Beseffen de mensen wel waar het over gaat? Wordt men niet gemanipuleerd door kerkvaders die leven in de duistere middeleeuwen, die volgelingen bedreigen met hel en verdoemenis als hun gezag niet aanvaard wordt en zo ingrijpen in het persoonlijke leven van de enkeling? Naar mijn mening kan een referendum alleen verdedigd worden als de uitslag door het overgrote deel van de bevolking gedeeld kan worden. Daaraan voldoet noch het Brexit referendum, noch het Oekraïne referendum. Als er geen hoge opkomstdrempel, gecombineerd met een duidelijke gekwalificeerde meerderheid vereist wordt leidt een referendum tot niets. De onvrede blijft, kan tot verdere verdeeldheid leiden, tot meer onrust, zoals het Brexit referendum te zien geeft. In de meeste gevallen zal daarom een referendum niet nodig zijn, want er zal dan in het algemeen al een stilzwijgende consensus over het betreffende onderwerp bestaan. Het referendum heeft alleen zin als het volk zich daarmee kan keren tegen een falend bestuur, een falende volksvertegenwoordiging. In het Verenigd Koninkrijk zien we met het Brexit referendum de kwalijke gevolgen. Meer dan vijf miljoen mensen tekenen een petitie om een tweede referendum, dat wordt geweigerd omdat dan de democratie geweld aangedaan zou worden. En dat terwijl het algemeen aanvaard is dat de koper van consumentengoederen een bedenktijd wordt gegund om hem te beschermen tegen een overijlde beslissing. De uitslag van het Brexit referendum is het gevolg van het immigratieprobleem, de bescherming van de grens tegen gelukzoekers. Het is zonder meer waar dat wat dat betreft de Europese Unie een risico vormt. Het is onbegrijpelijk dat de verdediging van de landsgrenzen een nationale aangelegenheid is, die lek geschoten wordt door een Europees immigratiebeleid. Open grenzen zijn prachtig, maar alleen onder bepaalde voorwaarden, zoals een effectief Europees leger dat kan optreden tegen ongewenste vreemdelingen. Dat Europese leger is er niet. Wel een Bolkestein directief waardoor een Roemeense schoenlapper met een dubieus diploma kan concurreren met zijn Franse collega die de waarde van zijn opleiding in rook ziet opgaan. Er is dus veel mis met die Europese Unie. Nimmer is nagedacht over de voorwaarden waaronder dat beoogde economische model kan functioneren zonder bijverschijnselen waardoor het kind met het badwater weggegooid wordt. Ik zou daarom zeggen laten we sleutelen aan die Europese Unie om ons de narigheden van een referendum te besparen.

De aanslag in de tram in Utrecht gisteren maandag 18 maart 2019 riep verkrampte reacties op. In Pauw en Jinek op de teevee gisteren reageerde Frits Wester verontwaardigd op de reactie van Thierry Baudet, die een verband legde met de immigratie. Als een geboren Drent zoiets gedaan had zou de wereld er niet bol van hebben gestaan. De aanslagpleger was een doodgewone crimineel, zo moeten wij Frits Wester begrijpen. Een woordvoerster van het openbaar ministerie was genuanceerder. Volgens haar kan een terroristische daad een samenloop zijn van louter crimineel gedrag en terroristisch oogmerk.

Het probleem met zulke discussies is dat men weigert het wezen van de zaak te zien. Er wordt stilzwijgend van uitgegaan dat de normen van onze westerse samenleving gedeeld worden door weldenkende immigranten. Dat is niet zo. De westerse en oosterse culturen verschillen volledig. Het is maar heel weinigen gegeven zich los te maken van hun eigen achtergrond en die te verloochenen. Zelfs een weldenkende burgemeester Aboutaleb van Rotterdam kan dat niet. Hij weigert de ideologie die tot nine eleven heeft geleid te veroordelen, omdat het hun geloof is. Ook hij zou de sharia ingevoerd willen hebben, keurt het alleen af omdat er in het westen geen draagvlak voor is.

Zo loopt men voortdurend achter de feiten aan. Minister-President Mark Rutte, de burgemeester van Amsterdam Halsema zijn verbaasd dat de ouders van leerlingen op die islamitische school in Amsterdam, het Haga Lyceum, het bestuur niet weg willen hebben terwijl dat bestuur lak heeft aan onze grondwet.

Wij moeten onder ogen durven zien dat er met de immigratie een monster is geschapen. Door van immigranten integratie te verlangen wordt er tegelijkertijd een al dan niet ondergrondse haat tegen het westen geschapen omdat daarmee voor de immigrant zijn eigen normen en waarden worden miskend. Prof. Pinto heeft in zijn boek De piramide van Pinto een poging gedaan de ware aard van de immigrant te onderkennen, of hij werkelijk bereid is westerse normen en waarden te aanvaarden. Echter het kwaad is al geschied en ik zie ook niet direct een oplossing hoe dat te keren.

Er is nog een ander probleem. Dat is dat de gevestigde politiek de gemaakte fouten niet wil of kan erkennen en halsstarrig blijft geloven in het eigen gelijk, dat integratie de oplossing is en dat het ook kan. Iedere criticus wordt bestempeld als racist en zo gooit men olie op het extremistische vuur.

Ine Veen schreef een boek over de moord op Pim Fortuijn, volgens haar een complot van de gevestigde elite. Het is inderdaad ongelooflijk dat zijn moordenaar al na twaalf jaar weer vrij kon rondlopen en wellicht een uitkering geniet van uw belastinggeld.

Ik had vannacht een nare droom, dat Thierry Baudet hetzelfde kan overkomen.

In mijn jeugd heb ik verschillende boeken van Simon />Vestdijk gelezen, waarvan ik mij herinner: ‘De kelner en de levenden’, Ivoren />wachters’ en ‘De koperen tuin’. Zijn oeuvre is ontzagwekkend, ongeveer 200 boeken, />de waardering voor zijn werk wisselend. Over zijn boek ‘De schandalen’ schreef />Jan Spierdijk in De Telegraaf: ‘Het witte papier is de heer Vestdijk tot />schutting geworden’. De dichter Adriaan Roland Holst beschreef hem als ‘de man />die sneller schrijft dan God kan lezen’. Bij mij was er het beeld van iemand die />veel woorden nodig heeft om iets te zeggen. Hier wil ik stilstaan bij zijn boek />‘De koperen tuin’, door Simon Vestdijk zelf gekenmerkt als zijn beste werk.

Het boek begint met de ik figuur, een eigenwijs jongetje />dat zijn drie jaar oudere broer nogal belachelijk vindt. Alles speelt zich af begin twintigste eeuw in W, waarmee Leeuwarden bedoeld zal zijn, waar zijn vader tot rechter is benoemd, waar de ik figuur prat op gaat. Vrijgezelle notabelen van de stad zijn min of meer heimelijk verliefd op zijn moeder. Hijzelf lijkt op haar, zijn broer op zijn vader dertien jaar ouder dan zijn moeder, van wie hij zich geen verliefdheid kan voorstellen. Op een mooie zomerse dag, zijn vader stuurt ansichtkaarten uit Luxemburg, wat die daar doet blijft duister, wordt hij door zijn moeder met haar vriendinnen in een landauer meegenomen naar de Tuin, een park met kunstmatige heuvels, water- en rotspartijen. In de Tuin waarin vogelkooien wordt hij door zijn moeder alleen gelaten om te spelen. Zijn zoektocht leidt naar een heuvel. In de diepte ontwaart hij een houten muziekkapel waar een koperorkest gereed zit om te spelen voor het publiek aan de andere kant van de vijver waaronder zijn moeder met haar vriendinnen. Voor het houten hoofdgebouw dat via een rustieke brug over waterpartijen naar de muziektent leidt ziet hij een stoergebouwde zelfverzekerde man met een zwarte snor in een geklede jas, zich vermakend met door volle dienstbladen weerloze dienstertjes, die hij kneepjes in de arm geeft, wat op het jongetje indruk maakt. Hij wil naar hem toe. Hij laat zich van de heuvel zakken, sluipt naar het hoofdgebouw. Met de Stars and Stripes van Sousa barst de muziek los onder leiding van de stoere man, de dirigent. Het geschetter van trompetten, trombones, fluiten, piccolo’s, klarinetten, saxofoons, begeleid door xylofoon en Turkse trom, overweldigt het jongetje. Voor het hoofdgebouw ziet hij een lang bleek meisje, gespannen starende naar de muziektent. Er volgen meerdere stukken, als laatste stuk voor de pauze wordt op verzoek de Stars and Stripes van Sousa herhaald. De herkenning van de muziek brengt het jochie in vervoering, hij stampt en danst op de maat wat hilariteit wekt, wat hem nog meer aanzet. Dan wordt hij gegrepen door het lange bleke meisje, een hoofd groter dan hij en ze beginnen te dansen. Plots laat zij hem los, hem aan zijn lot overlatend. Zij ijlt naar de muziektent, valt de dirigent om de hals, zij is zijn dochter. Voor de ik figuur, Nol Rieske, het zoontje van de rechter die later medicijnen gaat studeren, wordt of blijft het vier jaar oudere bleke meisje, Trix Cuperus, zijn grote liefde, ook al wil zij niets van hem weten en geeft zij zich af met vrijgezelle en getrouwde notabelen in het stadje. Als op het einde van het boek zijn moeder, nog jong, op sterven ligt wil hij weg van haar sterfbed, naar Trix, die dienster is geworden in de sociëteit in de Tuin. Opeens haat hij zijn moeder die in de Tuin gekscheerde over die kleine jongen van acht jaar, dansend met een meisje van twaalf jaar bijna volwassen, het dan later had over ‘dat aardige Trixje van je’. Met knikkende knieën begeeft hij zich naar de sociëteit, waar hij bediend door Trix zich wil bedrinken. Zij schenkt hem wat in, maar verdwijnt. Buiten in de tuin vindt hij haar terug. Wat volgt is een ontroerend samenzijn, waarin hij haar herinnert aan hun dans vroeger in de Tuin waarover zijn moeder zo had moeten lachen en Trix hem om vergeving vraagt voor haar harteloosheid, maar zonder reden weer verdwijnt. Hij bedrinkt zich verder en de volgende dag nog in een roes verneemt hij in het ziekenhuis het overlijden van zijn moeder. De volgende dagen blijft hij zich bedrinken, bezoekt de minnaa van Trix, Vellinga, om diens verhaal te horen, ook om verhaal te halen voor diens aandeel in de zondeval van Trix. Hij onttrekt zich aan het rouwbeklag met de familie, gaat naar Trix en vraagt haar ten huwelijk. Zij vertelt hem over haar drankzuchtige vader, Henri Cuperus, de dirigent en pianoleraar van Nol Rieske, door deze mateloos bewonderd, die schuldig zou zijn aan het verliezen van haar onschuld, over Vellinga die zich aan haar had vergrepen, ook over andere minnaars, Caspers, Dijkhuizen en Stienstra. Ze vraagt hem die nacht bij haar te blijven wat hij fatsoenshalve weigert, vertrekt om de volgende ochtend haar antwoord op zijn aanzoek te horen. Thuis vertelt hij zijn vader over zijn huwelijksvoornemens, zich verontschuldigend voor zijn afwezigheid en om hem voor te bereiden op het standsverschil met zijn verloofde. Hij fantaseert over controverses welke zijn huwelijk kan oproepen en overweegt even het huwelijk uit te stellen, wat hij overwint. Als hij de volgende ochtend bij Trix aanbelt vertelt haar tante dat Trix zich die nacht met arsenicum het leven heeft benomen. Met de beide komende begrafenissen van zijn moeder en Trix in zicht klampt hij zich vast aan de tante, bezoekt Caspers, die hem meer bijzonderheden vertelt over Trix, over diens vermoeden van haar liefde voor een onbekende waarvan hij nu begrijpt dat die hem bezoekt. Nol Rieske fantaseert over de rekening en verantwoording af te leggen door Stienstra en Dijkhuizen, wat hij laat voor wat het is. Lopende naar de Tuin vormen zich gedachten over het hoe en waarom, waar het allemaal begon.

In het boek zitten meerdere tegenstrijdigheden, waarvan ik er twee wil noemen. Hierboven is vermeld, zoals ik dat uit het boek opmaak: ‘Opeens haat hij zijn moeder die in de Tuin gekscheerde over die kleine jongen van acht jaar, dansend met een meisje van twaalf jaar bijna volwassen, het dan later had over ‘dat aardige Trixje van je’.’ Dit moet wel haast het thema zijn van het boek, een moeder die haar zoon niet wil of kan begrijpen. Echter op blz. 227 van de mij ter beschikking staande uitgave, 21e druk Salamander Klassiek, 2001, zegt de hoofdpersoon Nol Rieske tegen zijn geliefde Trix Cuperus: ‘Mijn moeder heeft eens gezegd, dat liefde, die in de kindertijd begint, en dan later tijdelijk vergeten wordt, de machtigste is van alle liefdes.’’ Deze wijsheid verdraagt zich moeilijk met de kortzichtigheid die hij zijn moeder later verwijt. Ook de latere haat van Trix Cuperus tegen haar vader komt min of meer uit de lucht vallen gelet op het begin van het boek, waarin zij na haar dans met het jongetje Nol Rieske haar vader in de Tuin, na diens optreden als dirigent, om de hals valt wat toch uit bewondering, verering moet zijn. Later in het boek blijkt zij zich steeds tegen haar vader te keren, misschien om zijn drankzucht, maar die bestond al toen zij hem in de Tuin om de hals viel. Ook overtuigt de houding van Henri Cuperus tegenover Trix niet. Die zou zijn dochter verboden hebben met Nol Rieske in zee te gaan omdat hij te jong was en zijn familie daarvoor te trots zou zijn. Hier laat Henri Cuperus zich kennen als een benepen man, wat strijdt met de wijze waarop Vestdijk hem neerzet, een hoogdravend iemand die op de jonge Nol Rieske overkomt als de kunstenaar die conventies aan zijn laars lapt. Als zich in de geest van de grote man, die Henri Cuperus voor Nol Rieske was, een dergelijke ommekeer zou hebben voltrokken biedt het boek, behalve het latere misprijzen van Trix, daarvoor niet echt een aanwijzing, ook niet de door Nol Rieske’s moeder versmade bloemen, haar aangeboden door Trix’ vader. Zo doet de intrige rond de zondeval van Trix Cuperus hier en daar gekunsteld aan, wat goedgemaakt moet worden met ingewikkelde zinnen, waarover nagedacht moet worden om te begrijpen wat er staat, wat dan toch niet echt tot diepere inzichten leidt. Hier en daar krijgt het boek, vooral in het middengedeelte waar de voorbereiding en opvoering van de opera Carmen hilarisch, rocambolesk wordt besproken, met de overjarige Belgische zangeres Alice de Rato die de rol van Carmen voor haar rekening neemt, als zinnebeeld van lichtzinnigheid en verderf, het karakter van een ironische vertelling à la Godfried Bomans, wat niet strookt met de pretentie van het werk, te weten de worsteling met conventies die begin twintigste eeuw bestonden, zoals dat bijvoorbeeld het thema vormde van het boek Klaaglied om Agnes van Marnix Gijssen.

Blijkens het naschrift van Maarten ’t Hart in de mij ter beschikking staande editie wil deze in het boek meer zien dan Simon Vestdijk er zelf in heeft willen leggen. De onbegrijpelijke zelfmoord van Trix zou verklaard kunnen worden door de veronderstelling dat haar vader zich aan haar heeft vergrepen. Ondanks de schroom voor een dergelijke veronderstelling wordt daarom voor ’t Hart het boek nog indrukwekkender. Ik begrijp de gedachtegang aldus dat de grootheid van het werk niet zozeer bepaald wordt door wat er staat, maar wat men zich erbij kan fantaseren. Daar zit wat in. Een boek moet inwerken op de verbeeldingskracht van de lezer. Echter na het lezen van het boek kan ik mij de door ’t Hart geopperde veronderstelling niet voorstellen. In het boek laat Trix Cuperus zich zien als een meisje dat van wanten weet. Ook uit de biecht van Trix aan Nol Rieske blijkt iets dergelijks niet, wat toch wel voor de hand zou hebben gelegen. Anders dan de door ‘t Hart genoemde Johan van der Woude kan ik mij de zelfmoord van Trix Cuperus wel voorstellen.Zij was vier jaar ouder dan Nol Rieske. Zij begreep zijn liefde voor haar, maar ook dat hun huwelijk onmogelijk was, dat het hem met haar achtergrond te gronde zou richten. Zij was realistischer dan hij, wilde geen gebruik maken van de situatie, uit liefde voor hem.

Al mis ik het evenwicht zoals in boeken van door mij bewonderde schrijvers als Tolstoj, Schnitzler en Walschap, de koperen tuin van Simon Vestdijk blijft een zeer lezenswaardig boek, vooral door de gedetailleerde beschrijvingen van situaties en personen, ook al doen deze wel erg barok aan.