Celeste Lupus

HOOFDDOEK

Zag gisteren bij Pauw op de teevee een vrouw met een hoofddoek. Op gevaar af hiermee aanstoot te geven wil ik kwijt mij hier zorgen over te maken. Ik weet dat politici ons willen dwingen dat normaal te vinden, maar bij mij kan het er niet in. Die vrouw had een hoofddoek zo strak om haar hoofd gebonden dat ze er wel in kon smoren. Ze zat naast een professor die ging over de veiligheid en die zei dat er veel meer radicale jongeren waren dan we dachten. Die vrouw was een soort sociaal werkster binnen de moslimgemeenschap en probeerde jongeren daar te behoeden voor verkeerde gedachten. Men zegt wel en dat zei die mevrouw met die hoofddoek ook dat radicalisering niets met de islam te maken heeft en dat ook vele moslims het slachtoffer zijn. Ik ervaar dat toch als een belemmering van de vrije gedachte want radicalisering komt eigenlijk alleen onder moslims voor. Radicalisering, moordzucht tegenover andersdenkenden is het resultaat van een aantal omstandigheden. Allereerst het geloof zelf dat zoiets moet rechtvaardigen. Dat doet de koran ook al willen geletterde moslims daar over heen lezen. Verder de aanwezigheid van machtswellustelingen die aan hun genot komen door te onderdrukken en in het zich gekleineerd voelen het middel zien tot het oproepen van wraak tegenover critici. Verder het analfabetisme, de ongeletterdheid, de slaafse navolging door het onvermogen te kunnen oordelen.

Waarom droeg die vrouw bij Pauw, die toch zou moeten kunnen oordelen, die afschuwelijke hoofddoek? Ik breek me daar het hoofd over. Ze wordt daartoe gedwongen of ze wil het zelf. Als ze het zelf wil weet ze dat het in ons land aanstoot geeft. Ik kan me niet voorstellen dat die hoofddoek gedragen werd om zich tegen de kou te beschermen. Integendeel, in die warme omgeving van dat praatprogramma moest die hoofddoek toch al gauw verstikkend worden. Dat het met zo’n hoofddoek niet prettig zit leren ook onze koninginnen die in het Midden Oosten met zo’n ding op lopen terwijl ze dat hier wel nalaten.

Ik dacht toen als die mevrouw het zelf wil en het heeft geen nut, dan is het om te laten zien hoe je je behoort te kleden. Sociale dwang dus. Men kan tegenwerpen dat het onschuldig was, zoiets als klederdracht of een clubuniform. Toch werd mijn ongerustheid er niet minder door want het gezegde ’s lands wijs ’s lands eer gold bij ons niet meer. Tot ik op een bevrijdende gedachte kwam. Misschien was zij undercover.

The Naive and Sentimental Lover door John le Carré

Van een vriend kreeg ik het boek dat hierboven als titel vermeld staat. Hij zag daarin overeenkomsten met mijn eigen romans, althans wat betreft het begin. John le Carré, pseudoniem van David Cornwell, beschouwde het als zijn beste boek, terwijl het veel minder succes had dan sommige van zijn andere boeken, waarvan de bekendste zijn The Spy Who came in from the Cold, Tinker Tailor Soldier Spy en Smiley’s People. John le Carré werkte vijf jaar in de Britse diplomatieke dienst, gedurende welke hij de boeken Call for the Dead, A Murder of Quality en The Spy Who came in from the Cold schreef.

Het boek The Naive and Sentimental Lover gaat niet over spionnage, zoals zijn andere boeken. Het gaat over Aldo Cassidy, een geslaagde zakenman, die fortuin heeft gemaakt met kinderwagens voorzien van een veiligheidsrem. Zijn vader, Old Hugo, een flamboyante, zijn zoon altijd nog belerende figuur, probeerde het met het uitbaten van hotels, met meer en minder succes, zoals uit het verhaal op te maken valt. Aldo Cassidy is getrouwd met Sandra, heeft met haar twee zoons Mark en Hugo, is met zijn achtendertig jaar de beminnelijke leider van zijn kinderwagenimperium, wiens woorden alleen thuis verkeerd kunnen vallen. Zodoende verzwijgt hij voor zijn echtgenote, met wie hij een plichtmatige verhouding heeft gekregen, uitstapjes gedreven door een heimelijke wens. Het boek begint met de mededeling aan zijn vrouw dat hij naar Bristol moet voor zoiets als stadsplanning, voorgevende locale politieke aspiraties te hebben. Zijn vrouw kan niet mee volgens Aldo, zij drijft immers haar kliniek, kennelijk uit liefdadigheid. In werkelijkheid bezichtigt Cassidy een manor house genaamd Haverdown, een vervallen buiten dat zijn romantische verlangens heeft gewekt. Daar ontmoet hij een duister echtpaar, Shamus en zijn bloedmooie vrouw Helen, die het kasteeltje hebben gekraakt. Shamus, een soort David Bowie achtige figuur, is een schrijver die na een writers block bij zijn uitgever Dale in ongenade moet zijn gevallen. Shamus moet in de steenrijke Cassidy zijn verlosser zien. Cassidy raakt in de ban van Shamus die hem de ogen opent en met zijn magie hem verlost van de many too many, ofwel in goed Nederlands ‘het klootjesvolk’. Shamus is de getormenteerde, gekwelde kunstenaar zoals de eenvoudige man die uit overleveringen meent te herkennen, voor wie het leven te benauwd is, zich van wet of moraal niets hoeft aan te trekken en zo ontzag afdwingt bij hem die altijd in het keurslijf heeft moeten lopen. Zo eigent Shamus zich Aldo Cassidy toe als zijn beschermheer, die zich moet voegen naar de grillen van de grote kunstenaar, de ziener, alles onder het blazoen van de grote liefde voor elkaar. Het kan niet anders dan dat zoiets uit de hand loopt. Want met de inzet van Helen als de begeerlijke vrouw, die Aldo Cassidy zijn echtgenote Sandra, the bosscow, moet doen vergeten, overspeelt Shamus zijn hand door Helen aan Cassidy uit te huwelijken.

In dit groteske verhaal, waarin Aldo Cassidy onder de bekoring, de magie van Shamus raakt, hij zich laat vernederen als kasstijding voor zijn zakelijke succes, spelen Wahrheit und Dichtung zich afwisselend af. Waarom John le Carré dit zijn beste boek vond lijkt voer voor psychologen. Groten als Nietsche, Klopstock en andere namen uit de Duitse literatuurgeschiedenis worden als Spielerei ten tonele gevoerd, waarmee het nihilisme van Shamus geduid zou moeten worden, die met zijn bizarre gedrag zijn leegheid moet verbloemen.

In de Latijnse cultuur zou een dergelijke ontwikkeling moeten uitlopen op een noodlottig drama, zoals bijvoorbeeld in de Franse film La femme d’à côté. Zelf bij het lezen van het boek dacht ik aan een afloop à la Harold Pinter, die een meester was in het verbeelden van de verborgen drijfveren in de mens. Het lijkt erop of John le Carré dat uit de weg is gegaan. Alsof hij is teruggedeinsd voor iets dat voor de hand lag. Vreemd genoeg krijgt het slot daardoor iets onbevredigends. Na zoveel onzinnig, grotesk gedrag lijkt een terugkeer naar een zekere rede niet voor de hand te liggen.

Het blijft de vraag wat John le Carré met het boek heeft willen uitbeelden. Wellicht de vraag naar de zin van het leven, die de burgerman minder te zeggen heeft, maar de gemankeerde kunstenaar zoveel te meer.

HOTEL VAN DER WERFF

Hotel Van der Werff op Schiermonnikoog is een begrip. Van een goede vriend kreeg ik daarover de volgende informatie. Jan Fischer, hij studeerde van 1962-1965 economie aan de R.U. te Groningen, kocht het in 1982 van de erfgenamen van “Juffrouw Dien” voor 1,3 miljoen gulden, zij had het in 1955 overgenomen van Sake van der Werff. Onder het motto ”vernieuwing is een gebrek aan zelfbeheersing” probeerde Fischer het hotel te behouden of de tijd had stilgestaan. Hoewel dit jaar de prijs van een kopje koffie verhoogd is van 0,60 cent naar 0,80 cent. Jan Fischer was altijd gekleed in zijn eeuwige blauwe pak. Toen in 1981 juffrouw Dien overleed, die haar hele leven vrijgezel was gebleven, is er een comité van Verontruste Hotelklanten, onder leiding van Willem Duisenberg, in het leven geroepen. Er werd een obligatielening van 300.000 gulden uitgeschreven, waarvan de renteopbrengsten alleen in het hotel kon worden besteed. Jan Fischer ging het kopen, hij trouwde en kreeg twee kinderen, Rob en Charlotte. Tien jaar later pakte zijn echtgenote de bus naar de boot en verdween. Op vakantie ging Jan nooit. Eén keer per jaar stak hij de weg over en ging hij zijn grote concurrent Andre Zandt van Graaf Bernstorff gelukkig Nieuwjaar wensen. Ook de gebroeders Ankers (bekende advocaten in Nederland) sliepen altijd in dezelfde kamer in het hotel. Jan Blauwpak was een man van weinig woorden, zei Anker. Goedemorgen, dat was het enige was hij tegen me zei. Heel soms als ik geluk had, zei hij welterusten. Met die zwijgzaamheid plaagden de gebroeders Ankers hem soms: zei je wat, Jan? Wibo van de Linde, journalist en tv maker kon zich eraan storen dat van Fischer een karikatuur werd gemaakt. Volgens Wibo was Jan een erudiete man. Op 3 september 2014 overleed Jan Fischer op 74-jarige leeftijd. Hij wilde worden opgebaard op zijn geliefde biljart, in de gelagkamer en uiteraard werd zijn laatste opdracht uitgevoerd. Hij werd begraven naast Sake van der Werff.

Tot zover het relaas van mijn vriend.

Zelf herinner ik mij Hotel Van der Werff onder het toeziend oog van juffrouw Dien met een heel bijzondere sfeer. In de gelagkamer kon een koor spontaan in gezang uitbarsten. Ik heb er de uitgever Thieme uit Zutphen ontmoet, die op Schiermonnikoog zijn vogelboeken kwam verkopen. Waarschijnlijk was hij de grootvader van Marianne Thieme, lid van de Tweede Kamer voor het welzijn der dieren. Ook herinner ik mij het bezoek aan de beeldhouwer Van Waning, tachtig jaar oud die op het eiland een afgezonderd leven leidde.

Na de overname door Jan Fischer veranderde misschien niet het interieur, maar wel dat hij als man op de achtergrond, niet in blauw pak maar in trui en manchesterbroek, in een achterkamertje de genuttigde verteringen bijhield en voor de vertrekkende gasten minutieus de rekeningen opmaakte. De bedden waren doorgezakt en het slechte slapen probeerde je te verdrijven met Beerenburg in de gelagkamer. De schrijfster Doeschka Meijsingh schijnt ooit kond gedaan te hebben van de gehaktbal die daar in het etablissement verkeerd was gevallen. Liefhebbers van Beerenburg hebben daar geen last van. Voor hen blijft Hotel Van der Werff het toevluchtsoord voor amateur strandjutters met het verlangen naar het ruige leven, dat Hotel Van der Werff ziet opduiken als het walhalla waar wederom Beerenburg de pijn verzacht en de toekomst niet verder gaat dan het wachten op de bus naar de boot, die zoals mij is verteld door de vrouw van Jan Fischer werd versmaad bij haar laatste vertrek. Jan Fischer schermde graag met belangrijke gasten, zoals Jan Terlouw die met zijn familie het hotel eer had aangedaan.

De tijd van Sake Van der Werff en later juffrouw Dien is voorbij, toen het zich kon vergelijken met een etablissement als De Rustende Jager in Bergen Binnen, waar de weemoed het hoogste woord had en ketsende biljartballen dat alleen maar konden onderstrepen.

Met Jan Fischer werd de weemoed een handelsobject, hij was per slot van rekening econoom. Ook Willem Duisenberg zal daar aan hebben bijgedragen, die ik mij kan herinneren in een geheel ander etablissement, namelijk in de kleine besloten societeit Het Jagertje in Den Haag waar hij zich liet fêteren door de onroerend goed makelaar Zadelhof en Duisenberg daar zo onder de indruk van moet zijn geweest dat hij bij het afscheid van de ABNAMRO bankier Hazelhoff in het Concertgebouw de laatste toesprak met ‘Beste Zadelhof’ en de haastige verbetering niet veel meer kon goedmaken.

Ik zou opnieuw naar Hotel Van der Werff willen gaan om er ver afgezonderd een verhaal te schrijven, bezield door herinneringen aan vroeger. Ik vrees echter dat zoiets niet meer mogelijk is. Ik hoor nu al in de gelagkamer de stamgasten in de weer met hun I-phones en Smart-phones, die belangrijker worden gevonden dan de rust waarmee het hotel wordt uitgevent.

De tijd van vroeger zal nimmer keer weerom.

De wereld groter dan het benauwde dorp

Een goede vriend zond mij krantenberichten over een tentoonstelling over Michelangelo Antonioni in het Eye museum. Waaronder een stuk van André van Waardenburg ‘Pro Antonioni, de beste regisseur aller tijden’. Zijn stuk lezende kon ik hem nauwelijks volgen, want films die hij noemt heb ik nooit gezien. Het was wel een verrassing deze filmregisseur zo naar voren te zien halen. Michelangelo, ik dacht eerst van doen te hebben met die plafondschilder van de Sixtijnse kapel. Maar al snel rezen flarden op uit zijn film Blow-Up, de enige die ik ooit gezien heb, ik dacht in 1967. Ik zie beelden van een fotomontage in een studio waar een fotograaf iets opvalt en hij een stuk van het beeld steeds verder uitvergroot. Tot hij heel vaag van onder een struik een been naar buiten ziet steken. Zo ontdekt hij een misdrijf. Verder herinner ik mij twee jonge meiden, waaronder de piepjonge Jane Birkin, die naakt of halfnaakt door de fotograaf (van een of ander glossy blad) op de grond liggend in een tapijt beurtelings erin en er weer uit gerold worden. Dat was indertijd iets wat door de recensenten als een belevenis beschouwd werd. Zelf zag ik dat niet zo.

De grootheid van Antonioni ontging mij derhalve. In het stuk van André van Waardenburg ‘Pro Antonioni, de beste regisseur aller tijden’ komt hij wel meer tot leven, maar bevestigt ook mijn herinnering. De grootheid van Antonioni lijkt op de man die op het podium luidkeels verkondigt dat hij niets te zeggen heeft. Maar ook dat is een bijdrage aan het leven. Zoiets als de latere tv cultuur van John de Mol met Big Brother.

De kernvraag blijft wat de overeenkomst is tussen mijn boeken en de films van Antonioni. André van Waardenburg schrijft: ‘Met het ontdekken van Antonioni begreep ik dat de wereld groter was dan mijn benauwde dorp.’ Mijn vriend ziet in mijn boeken hetzelfde thema. Dat wordt zeer gewaardeerd, maar er is wel verschil. Van Waardenburg was nog maar zestien, zeventien jaar oud met zijn ervaring. Hij woonde ook nog op een dorp zonder bioscoop.

Na lezing van de drie krantenberichten over de tentoonstelling blijft de indruk dat zijn films vooral opvallen door het raadsel dat hij opwierp: vertel ik wat of is het niet meer dan een toverlantaarn met uitvergrote straatbeelden, met hier en daar iets dat ook wel een gimmick genoemd wordt? Het lijkt dan op performancekunst, iemand die op straat zo nadrukkelijk zichzelf staat te wezen dat het opvalt. Antonioni lijkt het verhaal uit de weg te gaan omdat hij genoeg heeft aan plaatjes om in weg te dromen.

Van Waardenburg ziet hier en daar nog wel enige emotionaliteit, zij het onder de oppervlakte. Het voorbeeld dat hij geeft bevestigt eigenlijk mijn opvatting, het verhaal, de emotie heeft de voorspelbaarheid van een reclamebeeld.

De grootheid van Antonioni bestaat dan uit zijn vakmanschap. Kunst is teveel gezegd. Het leven heeft meer reliëf dan het beeld van Antonioni laat zien.

LINDA DE MOL EN DE NATUURKUNDE

Natuurkundigen onderzoeken verschijnselen. Dat kan een verschillend doel dienen. Technici zoeken naar een middel om een bruikbaar apparaat te maken. De theoretici zijn meer op zoek naar het wezen der dingen. En als men dat nader bekijkt valt het op dat het ene verschijnsel verklaard wordt met het andere. Linda de Mol doet ook zoiets. In haar blad Linda probeert ze uit te leggen waarom vrouwen vallen op foute mannen. Dat zijn playboys met sportwagens en Guccipakken, kortom alles wat glimt. Dat is fout volgens Linda, maar wel spannend. Fout omdat er geen liefde in het spel is en spannend, ja waarom spannend, dat verklaart ze niet.

Dan zal ik het maar doen. Het is spannend omdat liefde saai is. Liefde is trouw en dat betekent alles steeds maar weer opnieuw hetzelfde. Zo begrijp ik Linda de Mol. Wat ik niet begrijp is waarom glim fout is. Want dan is Linda de Mol zelf hartstikke fout. Bij alles wat ze doet probeert ze een beetje aandacht voor een wat diepere gedachte te voorkomen. En dat is eigenlijk de definitie voor glim. Figuurlijk dan, maar dat mag hoop ik.

Eigenlijk is alles wat Linda doet een aansporing, een verborgen boodschap om een beetje fout te gaan. Zo wordt het leven leuk en spreekt zij zichzelf tegen. Net zoals in de natuurkunde houdt zij zichzelf voor de gek. Zeg het nu maar eerlijk Linda, fout is niet fout, anders ben je nergens.

WILLEM VAN HANEGEM OVER HET EUROVISIESONGFESTIVAL

“Willem, wat vond jij van het Eurovisiesongfestival?”

“Ik heb alleen verstand van voetbal.”

“Nou kom Willem, je hebt daar best een mening over.”

“Ja, lekkere wijven, punkbroekie. In Albanië kunnen ze niet voetballen, maar dit kon er mee door. Die ene met die snor was er ook weer, wat een gozer.(Grinnikt). Was dat nou muziek?”

“Ja, dat zeggen ze.”

“Ze kunnen zoveel zeggen. Alleen, die Italiaanse gasten, die kunnen ze zo op de Costa Concordia zetten. Dan is de uitvaart meteen ook gezelliger.”

“Willem, je opbouwende kritiek over het voetbal kennen we. Noem een paar pluspunten.

“Stratemakerfestival. Circus. Heb ook een paar woorden Russisch verstaan.

“Dat was Engels Willem.”

“Russisch Engels dan zeker.”

“Neen, gewoon Engels.”

“En Poetin vond dat goed? Ja, die oligarchjes moeten ook wat. Bij hun in de kerk is niet veel te beleven.”

“Poetin heeft wel andere dingen aan zijn hoofd. Noem nog eens wat leuks om over naar huis te schrijven.”

“Ik had zo graag nog een keer dingedingdong willen horen. Die hebben toch ook een keer gewonnen. Ik zat toen nog met Truus op de bank en we bleven maar zingen, dingedingdong, dingedingdong, steeds maar weer, ook toen het allang afgelopen was. Dat miste ik echt. De muziek. Hadden ze Trijntje nou maar die naveljurk aangelaten. Dan had ze gewonnen.”

“Denk je?”

“Ja, dat denk ik. Het is net als bij voetbal. Ik doe of ik rechts ga en passeer links. Dat doen die wijven met hun naveljurken ook. Je verstand staat op nul en de rest volgt vanzelf.”

“Willem, ik dank je voor dit gesprek. Waar ga je nu doen?”

“Me aanmelden als begeleider voor het volgende festival.”

SOUMISSION

Een dag voor de aanslag op het kantoor van het satirische weekblad Charlie Hebdo in Parijs, die twaalf doden kostte, verscheen het nieuwste boek ‘Soumission’ van Michel Houellebecq. ‘Onderwerping’ voor geletterden. Het schetst een Frankrijk in het jaar 2022 met een islamitische regering. Men kan hem betitelen als Michel Huilebalk, immers het boek 1984 van George Orwell is ook niet uitgekomen. Maar zoals Houellebecq zegt, een schrijver moet natuurlijk overdrijven om de blik te vangen. Dat betekent niet dat het niet kan gebeuren. Desgevraagd zei hij daarover : “C’est une possibilité”.

In het vraaggesprek met Le Figaro zei Houellebecq dat het westen bezig is zelfmoord te plegen. Hij zal daarbij doelen op de democratie die misbruikt kan worden. Hij ziet een terugkeer naar de geest van de middeleeuwen waarin de religie als onverdraagzame macht de overhand krijgt. Het protestantisme als reactie daartegen opgekomen in het tijdperk der verlichting zal gedoemd zijn te verdwijnen.

Hoe hierover te denken? Het is waar, met de toenemende welvaart en communicatiemogelijkheden wordt er meer en meer rekening gehouden met een bevolkingsgroep die in de middeleeuwen en het tijdperk der verlichting tot de ongeletterden werd gerekend. Televisieprogramma’s kunnen dit beeld niet ontzenuwen. Het overgrote deel van de bevolking heeft een baas nodig. Maar niet alleen dat, zij hebben ook een profeet nodig die schetst wat hun mogelijkheden zijn. Voor hen is die democratie niet aanlokkelijk. Het schept verplichtingen en verantwoordelijkheden. Iets waarbij zij zich niets kunnen voorstellen. Wat zij zich wel kunnen voorstellen is de hemel waar alle ellende achter de rug is en waar de beloning wacht.

Die boodschap geeft zin aan het leven en is waard zich te richten naar de profeet die zulks verkondigt. Dat het een goede boodschap is ervaren zij onmiddellijk want zonder dat zouden zij naar drank en verdovende middelen grijpen. Zo wordt het leven ervaren als een blijde boodschap al zal het maar kort duren. En dat is niet erg want zonder dat zou de beloning te lang uitblijven. Het leven is een te zware opgave. Dat was in het tijdperk der verlichting ook al zo, alleen toen hadden zij niet de macht en wisten niet beter.

Zal het zover komen? Misschien is er troost, want zij die niet voor zichzelf kunnen zorgen worden geregeerd naar het oude gezegde ‘de wal keert het schip’. Alleen is het dan nog op tijd?

LOB DES HOHEN VERSTANDS

In het tv programma Pauw van 18 december 2014 vond de VVD senator Ed Nijpels het goed dat Geert Wilders vervolgd wordt omdat er dan duidelijkheid komt wat wel en wat niet kan. Dit lijkt de wereld op zijn kop. Een rechter bepaalt niet wat wel en wat niet kan. Dat is aan de wetgever. Een rechter dient geen moreel oordeel te geven. Ook dat is aan de politiek, de wetgever. De rechter dient slechts de wet toe te passen. Dat er op deze wijze aan pseudowetgeving wordt gedaan is veelzeggend voor de zwakte van de wetgevende macht. Een politicus dient zich niet te verschuilen achter een ambtenaar die een uitvoerende taak heeft. Een politicus behoort een inhoudelijk standpunt in te nemen. Dat zoiets in het geval Wilders uit electoraal oogpunt misschien niet wenselijk is mag natuurlijk geen rol spelen.

Het wordt steeds meer duidelijk dat de vrijheid van meningsuiting in Nederland steeds verder beknot wordt. Allereerst door niet zichtbare krachten, te vergelijken met die welke Sony heeft doen besluiten een film over de Noord Koreaanse leider Kim Jong-un niet uit te brengen. Slechts een enkele cabaretier in Nederland durft toe te geven dat hij niet meer durft te zeggen wat hij denkt. Verder is er nu steeds meer de beperking door de overheid zelf dat de verboden van haatzaaien en discriminatie uit de kast haalt.

Ik zou zeggen schrap die verboden en vervang die door een verbod op wat de grondslagen van de Nederlandse samenleving aantast. Misschien kan Wilders dan vervolgd worden, maar ook zij die zich door Wilders aangesproken voelen. Dan wordt de komende burgeroorlog niet op straat maar voor de rechter uitgevochten. En VVD senator Ed Nijpels heeft zijn zin.

Laten wij hopen dat het dan niet zo gaat als in het lied van Gustav Mahler, LOB DES HOHEN VERSTANDS, waar een ezel als rechter moet beslissen wie mooier zingt, de nachtegaal of de koekoek. Want in het lied besliste de rechter dat hij de nachtegaal niet kan volgen, maar wel de koekoek en voor de rest mag u het raden.