Celeste Lupus

Ooit schreef ik als middelbare scholier een opstel over jeugd en muziek. Onbevangen stortte ik mij op het vraagstuk over de afstand van wat een kind kan begrijpen en de volwassene wil uitdrukken. Jammer genoeg is het opstel niet bewaard gebleven,  neergesabeld door kritiek moet het door de wc pot gegaan zijn.

Ik kan mij ook niet meer voor de geest halen waar de leraar zich aan gestoten had. Wat ik mij vaag herinner was mijn weerstand tegen dwang iets mooi te moeten vinden. Zo herinner ik mij een voorstelling van het Scapino ballet, wat mij niets zei maar de onderwijzer vroeg of wij het mooi gevonden hadden, waarop de meeste leerlingen braaf ja knikten. Een ander geval was een schoolconcert met het orkeststuk L’apprenti sorcier’ oftewel ‘De tovenaarsleerling’ van Dukas. Breed werd uitgemeten hoe knap de orkestratie was van de muzikale vertelling over een tovenaarsleerling die zijn tovenaarsspreuk vergeten was en alles in het honderd liep. Ik herinner mij een school concert met een fagotconcert waarvan ik dacht wat moet ik hiermee. Ik was nog niet de drempel overgestoken van kind naar volwassene, voor wie de voorstelling, de muziek natuurlijk bedoeld was. Het Scapino ballet met die onbegrijpelijke dansen en passen kwam mij vreemd over. De muziek van de tovenaarsleerling vond ik lelijk en de fagot klonk als een krassende kraai. Die tegenstelling van wat een kind beleeft en wat de volwassene hem door de strot wil drukken is mij altijd bijgebleven.

Eerst vele jaren later gingen voor mij de ogen open. Het ballet was een belevenis, de tovenaarsleerling bleek een ongeëvenaarde vondst en de fagot met het rauwe geluid kon de ziel opensplijten. De tocht van een kind naar volwassenheid voert door een lange duistere tunnel tot aan het eind daarvan in het volle licht de werkelijkheid zich aandient.

Dit alles ging door mij heen toen ik in de krant (NRC van 31.01.2025) het stuk van Joost Galema las “‘Spraakmakers’ zegt veel, maar niet tot de verbeelding”. Daarin bespreekt Galema een voorstelling waarin het strijkkwartet van Ravel vergeleken wordt met designerbaby’s, het orkeststuk Carnaval der Dieren van Saint Saëns de deur zou openen naar dierenrechten, Fratres van Alvo Part iets te maken zou hebben met de katholieke jeugdjaren van een misbruikt kind.

Joost Galema bezocht als kind uit een niet muzikaal gezin op zijn negentiende voor het eerst een klassiek concert. Het opende een deur ergens van binnen. Hij kende die muziek niet, dacht hij, maar die muziek kende hem wel. De uitleg die de voorstelling ‘Spraakmakers’ Joost Galema voorspiegelde was totaal anders dan zijn eigen beleving van de muziek. In die uitleg werd veel gesproken, maar niet tot de verbeelding, aldus Joost Galema.

Hetzelfde moet ik als kind ervaren hebben bij het schrijven van mijn naar de verdoemenis verwenste opstel.

Oh, wat is het toch heerlijk te toeven tussen gelijkgestemden.

In Frankrijk en ook in de rest van de wereld is er veel roering ontstaan over de zedenzaak in het plaatsje Marzan, de affaire Pellicot. Dominique Pellicot, de echtgenoot van Viviane Pellicot heeft zijn vrouw gedurende dertig of veertig jaar laten verkrachten door andere mannen die hij daartoe uitnodigde. De vrouw was gedrogeerd. De man staat nu terecht en de vrouw wordt bewierookt als een heldin omdat ze de schaamte overwint door haar slachtofferrol zo publiekelijk te kijk te zetten. De vrouwenbeweging steekt ze een hart onder de riem door te laten zien welk leed de vrouw treft. Het is de zoveelste opleving van de Me Too beweging.

Klachten van vrouwen over wat zij van de man moeten verdragen zijn er altijd geweest. Simone de Beauvoir, Betty Friedan etc.. Wat opvalt in de affaire Pellicot is dat de vrouw nooit naar de politie is gestapt. Zij heeft pas aangifte gedaan nadat haar man was opgepakt toen hij in een supermarkt een vrouw onder haar rokken probeerde te filmen. Wat van dit alles te denken? Je kunt je hierbij van alles fantaseren. Het meest opmerkelijke vond ik de reactie van de burgemeester van het plaatsje: ‘Er zijn tenminste geen doden gevallen.’

Een aantrekkelijke jonge vrouwelijke advocaat van twee van de aangeklaagde mannen deed haar voordeel. Zij haalde het nieuws met haar van zichzelf gefilmd commentaar over de ondervraging tijdens de behandeling van de zaak. Zevenendertig mannen zijn aangeklaagd en inmiddels veroordeeld. Dominique Pellicot kreeg twintig jaar, de rest minder maar ook fors. Sommigen zijn in hoger beroep gegaan. Dominique Pellicot niet.

Het hachelijke aan deze zaak is dat ieder kritisch commentaar wolvengehuil zal doen losbarsten. Want mag men zich afvragen of de vrouw zelf geen blaam treft? Door toe te staan dat zij zich jarenlang heeft laten misbruiken door niet zelf in te grijpen? Ik kan mij niet voorstellen dat zij er niets van gemerkt heeft. Dit vormt geen verzachtende omstandigheid voor de daders, maar doet wel af aan de heldenrol die de vrouw met zichtbaar genoegen zich laat welgevallen. Als het niet in strijd is met de wet acht ik het een ieders goed recht om op zijn of haar manier een deel van de publieke aandacht op te eisen. Maar het één smaakt beter dan het andere.

Hoe kwamen die mannen tot hun daad? Misschien was het opwindender dan om naar de hoeren te moeten. Misschien waren die mannen geen hoerenlopers, maar eerbiedwaardige huisvaders die zich in hun saaie leven met dito echtgenote dit opgelegde kansje niet voorbij wilden laten gaan.

Misschien weet de schrijver Michel Houellebecq daar een antwoord op. Men kan sommige passages in zijn boeken smakeloos vinden en zich afvragen of deze passen in een boek dat literaire ogen wil gooien, Houellebecq gaat de onderhuidse spanning waar de voorzienigheid de mens mee opgezadeld heeft niet uit de weg.

Zo beschrijft hij in zijn laatste boek Aneantir vele smakelijke passages die vallen onder de rubriek slaapkamergeheimen. De hoofdpersoon Paul Raison heeft als schoonvader een onkreukbare rechter opgeleid aan de meest vooraanstaande instituten in Frankrijk. Hij verbaast zich er niet over dat met zo’n vader zijn echtgenote asexueel is geworden. Om aan hun jarenlange onthouding een eind te maken en er wat aan te doen neemt hij de proef op de som. Tegen een aanzienlijk som hij zich laat pijpen door een escortgirl. Als hij merkt dat zij de dochter van zijn zuster is en het meisje hem ontdekt als haar oom wil zij hem het geld teruggeven, wat hij weigert. Later heimelijk in de familiaire sfeer, gelet op het opgebloeide huwelijk van haar oom, wil zij weten of haar bijdrage geholpen heeft.

Michel Houellebecq weet wat er leeft onder de mensen. Ik acht het niet uitgesloten dat, gevraagd naar zijn mening over de zaak Pellicot, hij tot de slotsom komt dat zij de auctor intellectualis van het geheel geweest is.

In mijn bijdrage aan het literaire culturele tijdschrift Bûhne over Sebastian Haffner staat het volgende te lezen:

Het moet gezegd worden, Hitler had zijn tijd mee. De herstelbetalingen op grond van het verdrag van Versailles eisten hun tol en maakten de één na laatste rijkskanselier voor Hitler, Heinrich Brüning, buitengewoon impopulair. Het politieke spel in Duitsland werd onvoorspelbaar. Het strenge regiem van Brüning, het onvermogen van de gewone man zijn leven zin te geven, het maakte dat het land gefascineerd werd toen het gedrocht Hitler op het politiek toneel verscheen. Het werd door niemand serieus genomen. Grotesk als een clown, zelfs voor de gewone man, met zijn verschijning, zijn kapsel als een souteneur, de valse chic, zijn Oostenrijkse dialect, de wilde gebaren als een epilepticus, het ongecontroleerde speeksel door het wilde gepraat, zijn voortdurende winderigheid, de afwisselend vlammende en starende blik van een gestoorde, meer dan de grote dorpsgek  was hij aanvankelijk niet. Ook de inhoud van zijn toespraken met maar één thema, het dreigen om het dreigen, met de daarbij behorende vreugde om het wrede, de bloeddorstige moordfantasieën, het was het gedachtegoed van een geaberreerde geest, de rol van een man uit een gesticht die zich Napoleon waant. En zoals het gaat met een kermisaap, het volk klapt en klapt zonder in de gaten te hebben waaraan het zich uitlevert. Voor de lege en zelfs voor de ontwikkelde Duitser groeide de fascinatie voor het gedrocht, deze clown op het slappe koord. Hoe lang zou hij zich staande kunnen houden?

Ik las het voor aan mijn gesprekspartner en vroeg: ‘Doet je dit niet aan iets denken?’ Zij antwoordde: ‘Neen.’ Ik zei: ‘Aan Trump.’ Zij zei: ‘Ik wist dat je dit ging zeggen.’ Hoe kan het dat ze dit wist terwijl die aha erlebnis niet opgebiecht werd? Ik kan dat alleen maar verklaren door dezelfde fascinatie voor Trump als voor Hitler. Wat is die fascinatie?

Trump, net als Hitler, doet een beroep op de onlustgevoelens van de gewone man. Hij zoekt een zondebok en belooft veel. Als het een wassen neus blijkt of het verkeerd afloopt wijst hij een schuldige aan. De met zorg opgebouwde samenleving, justitie en democratie, die moeten zorgen voor vrede en veiligheid, is een schijnvertoning. Dat is er alleen maar op uit om hem, de grote leider die het beste met je voor heeft, dwars te zitten, hem uit de weg wil ruimen. Het is één groot complot.

Het is een fascinatie die niemand onberoerd laat. Iedereen voelt zich op zijn manier bedrogen. De kleine man door de rijken. De rijken door de belastingen. Eindelijk eens iemand die de waarheid durft te zeggen. Dat eindeloze gepraat, geschipper moet maar eens afgelopen zijn. Daar komen nooit grote daden van. Zo wordt men zich bewust van een collectief onbewuste dat altijd onderdrukt werd. Die bevrijding wordt ervaren als een gelukzaligheid die men ook aantreft in grote voetbalstadions.

Voor vrouwen geldt nog iets anders. Die kiezen voor de sterkere. Zij moeten wel, zij zijn zwakker. Onbewust bewonderen zij iemand aan wie ze zich kunnen onderwerpen. Maar die zij ook denken te kunnen beheersen. Dat gevarengebied is de voedingsbodem voor de aantrekkingskracht die er van uit gaat.

Naarmate hij onverslaanbaar leek veranderde het gedrocht Hitler in een held. Hetzelfde geldt voor de lompe beer Trump. Waar altijd eerbied, heilig ontzag voor leek te zijn wordt in zijn geschreeuw vermalen tot achterhaalde onzin. Het is de fascinatie voor de man die het gemaakt heeft. Een bewondering die zijn gebral tot profetieën doet verheffen waarvoor je op de barricaden gaat.

Net als bij Hitler beseft men niet aan welk gevaar men zich uitlevert. Dat is de macht die men uit handen geeft aan iemand die beweert onfeilbaar te zijn. In de gedachtegang van zo iemand zijn alle middelen geoorloofd. Binnen zijn partij zullen er velen zijn die hem volgen om er zelf beter van te worden. Wellicht menen ze bijtijds aan de teugels te kunnen trekken als het de verkeerde kant op mocht gaan. Maar dat is wedden op een op hol geslagen paard.

Ooit dachten wij het kwade te overwinnen. Wederom leven wij in een tijd waarin bloeddorstige tegenstanders het wereldtoneel beheersen en het publiek proberen te bewerken voor hun pleit. Alsof het nooit anders geweest is. Rusland tegen het westen en Hamas tegen Israël. Er is een overeenkomst tussen beide conflicten. Dat betreft de eerbied voor een mensenleven. Rusland en Hamas zitten op hetzelfde spoor. Ze doen niet veel voor elkaar onder. Hamas is uit op de ondergang van Israël. Rusland is uit op de vernietiging van westerse waarden. Het doel heiligt alle middelen.

De nog jonge Poetin ervoer de ontmanteling van de Sovjet Unie als een niet te dragen vernedering. Door het leven te gaan als verliezer was onverdraaglijk. Zijn roeping het verloren vaderland terug te winnen hield hij verborgen tot de gelegenheid zich voor deed. Eenvoudigen van geest weet hij te paaien met een groot Russisch rijk dat zijn weerga niet heeft. Deze hersenschimmen leven bij de gratie van de wraakgedachte, een ongekend egoïsme uitmondend in een onverzadigbare honger naar zelfverrijking. Zij zijn onverenigbaar met het vermogen bezit te delen met een ander. Zo ontpopt Poetin zich als een heerser in een strijd op leven en dood.

Voor Hamas geldt hetzelfde. Voor heilsbereiders is hun droom alles wat zich daar niet mee verdraagt te vernietigen. Eerbied voor een mensenleven is er slechts als die bereid zich op te offeren. Zij die zich daaraan onttrekken verliezen het recht om niet bij het vuil der aarde aangeschoven te worden. Heil wordt gepredikt als het verlies van de eigen persoonlijkheid om op te gaan in dat van de leider. Alleen voor de leider geldt dat niet. Zijn eigen persoonlijkheid kan niet opgaan in dat van een ander want dat kan alleen maar opgaan in dat van de leider en dat is hij zelf. Het heil van de grote leider zelf houdt hij voor zijn volgelingen angstvallig buiten beeld en kan in platvloerse taal alleen maar omschreven worden als heimelijke genoegens. Het doet denken aan dat van de generaal in de film Dr Strangelove or how I learned to love the bomb. Die spiegelt de president van de Verenigde Staten voor welk walhalla hem te wachten staat als hij als eerste op de atoomknop drukt. Dat is het wegduiken voor de aangebrachte verschrikkingen in een ondergrondse bunker diep onder de verschroeide aarde. Daar kan hij jenseits vom Gut und Böse met enkele dierbaren genieten van de heerlijkste leeftocht, omringd door de schoonste wezens op aarde die naar zijn gunsten dingen.

De strijdmiddelen van Rusland en Hamas lijken te verschillen maar dat is slechts schijn. Hamas lijkt te moeten roeien met de riemen die het heeft. Het heeft geen grondstoffen zoals Rusland om wapens te kopen. Maar dierbare vrienden hebben dat wel. De voorzienigheid heeft het eerlijk verdeeld. Het westen heeft het vernuft en de armzaligen grondstoffen. Non proliferatie van de atoombom is een misvatting. Het is gewoon niet eerlijk.

De troef van Rusland is de gedegenereerde westerse moraal om zoveel mogelijk mensenlevens te willen sparen. Dat kan de overwinning geven, maar niet de gunst van de wereld. Hamas toont hoe dat wel te bereiken. Zoals de genitaliën van de stier bewerkt moeten worden om hem tot razernij te brengen zo hanteert Hamas dezelfde strijdwijze. De pyromaan Hamas toont zich de betere schaker. Hij steekt het vuur aan, laat anderen het doven en wentelt zich in zijn slachtofferrol.

Dit is geen pleidooi voor afschaffing van de doodstraf. Ongeveer gelijktijdig met de dood van onze vroegere minister van justitie en latere minister-president Dries van Agt is in in Frankrijk de oud minister van justitie en advocaat Roger Badinter overleden op 95-jarige leeftijd. In Nederland werd daar geen aandacht aan gegeven maar in Frankrijk des te meer. Badinter was de auctor intellectualis van de afschaffing van de doodstraf in Frankrijk in 1981 onder het presidentschap van Mitterand. Te zijn nagedachtenis werd Badinter in de media bewierookt als de grote humanist die Frankrijk verder had gebracht op het pad van de beschaving.

Ik heb daar met gemengde gevoelens naar gekeken. Als je zag hoe Badinter in de Assemblée Nationale en ook daarbuiten tekeer ging tegen een ieder die het waagde tegen zijn kruistocht kritische geluiden te laten horen kon ik hem niet zien als de grote vredelievende humanist waarvoor hij wilde doorgaan. Als een haatdragende bezetene ging hij tekeer zodra zijn stokpaardje onderuit gehaald werd. Badinter kwam op mij over als iemand die zich met een beladen onderwerp in de schijnwerpers wilde plaatsen, voor mij een goedkoop succes.

De televisiepresentator Laurent de Lahousse van France 2 waagde het nog wat kritische kanttekeningen te plaatsen en toonde ook een opponent die Badinter beschuldigde als de advocaat van moordenaars. De geïnterviewde minister van justitie Eric Dupont-Moretti hulde zich eerst in stilzwijgen en gaf min of meer schoorvoetend te kennen dat Badinter toch wel een groot man geweest was.

Om met de deur in huis te vallen. Afschaffing van de doodstraf kan niet verdedigd worden op humanitaire gronden zoals Badinter deed. Je kunt alleen maar voor afschaffing zijn vanwege het risico dat een gemaakte fout niet hersteld kan worden. Het beroep op humanitaire gronden is een drogreden. In de oorlog wordt het doden gerechtvaardigd als zelfverdediging. In vredestijd is het met de doodstraf precies hetzelfde. De  gemeenschap moet beschermd worden tegen misdadigers, moordenaars. De doodstraf is daarvoor het ultieme middel. Een kans op verkeerde toepassing is er altijd. De discussie voor of tegen behoort daar over te gaan. Met humanisme heeft dat niets te maken.

Badinter heeft onderbuikgevoelens gebruikt om zichzelf op een voetstuk te kunnen plaatsen. Waar dat toe kan leiden leert de geschiedenis. Het is niet voor niets dat het kon gebeuren onder het presidentschap van zijn grote vriend Mitterand die Frankrijk gebracht heeft tot de staat waarin het thans verkeert. Een land waar burgerwachten voor veiligheid moeten zorgen, leerkrachten aangevallen en hun hals wordt afgesneden. Mitterand heeft een sfeer geschapen waarin verantwoordelijkheid werd afgedaan als een instrument van de rijken was om je te laten knechten. Zo kreeg hij zijn stemmen voor elkaar en het nageslacht het voor de kiezen.

In Nederland komt dit ook voor. Ik herinner mij mr dr Benno Stokvis, een tot socialist bekeerd communist, die met zijn radioprogramma Recht en Slecht de goegemeente een rad voor de ogen kon draaien. Toen de jonge Mia Versluis door een narcosefout hersendood achter bleef en de vader weigerde er de stekker uit te trekken verdedigde mr dr Benno Stokvis dat en trok van leer tegen Hitlerpraktijken en genocide.

Badinter heeft afschaffing van de doodstraf bepleit op valse gronden. Hij had dat moeten met een koele redenering. Maar dan zou hij niet bewierookt worden als de grote humanist.

De waarheid bestaat niet zonder de leugen. Zonder dat heeft het geen zelfstandige betekenis. Dit inzicht hebben wij te danken aan Vladimir Poetin. Zonder hem zouden wij blinde schapen zijn gebleven. Zijn voorgangers zoals Stalin en Breznjev haalden zijn niveau niet. Dat waren doodeerlijke schurken, recht door zee. Ze bleven in de leer. Wie twijfelde aan het communisme kreeg een enkeltje Siberië. Stalin en Breznjev geloofden in het materialisme, in de onomkeerbare loop van de geschiedenis. De mens had zich hervonden, zich afgewend van Rome en Byzantium, opium voor het volk. Kerken werden herdoopt in musea, om de goegemeente er aan te herinneren hoe er gedwaald was. De kerk was een fata morgana, een hogeschool van bedriegerij met goocheltrucs over het leven na de dood. Het communisme bracht klaarheid. De arbeider bedient zich van hamer en sikkel, de bedrieger van wierook.

Poetin heeft laten zien hoe zijn voorgangers vast bleven houden aan achterhaald gereedschap. In plaats van hamer en sikkel slaat hij nu het kruis en snuift met welbehagen wierook. Het keurslijf van het historisch materialisme heeft hij van zich afgeworpen en is een overtuigd Hegeliaan geworden. De geschiedenis herhaalt zich niet. Het maakt een ontwikkeling door waarin het zich afzet tegen het eerder beleefde en zo op een hoger plan komt. De door velen gekoesterde waarheid kan een leugen worden en andersom.

Het kind van een moordenaar draait niet op voor de daden van zijn vader. Met de slavernij lijkt dat anders te liggen. Het hele erfrecht gaat op de schop. Ik ben blij dat ik geen politieke verantwoordelijkheid hoef te dragen en mijn hart kan luchten. Dat hele excuuscircus over dat slavernijverleden is gewoon belachelijk. Ik ga ook uitzoeken welke grootvader of grootmoeder van mij mishandeld is en leg de rekening bij het ministerie van financiën. De beweerde nazaten van die slaven hebben aan excuus geen boodschap. Ze willen centen. Daarom zijn ze zo boos over die excuusaanzeggingen. ‘Ah me hoela dat excuus’ hoor je ze zeggen. ‘Zo krijgen we niet de kans onze  factuur in te dienen.’ Die factuur schijnt 138 miljard euro te bedragen heb ik begrepen. Daar kan je de hele bevolking van Suriname miljonair mee maken.

Steeds als ik dat hele circus voorbij zie komen, hoe die geldeis wordt ingekleed tussen omfloerste aantijgingen over het aangedane leed, anders klinkt het zo hebberig, uiteindelijk toch als de zaak waar het om draait op tafel wordt gelegd, moet ik denken aan die novelle van de Franse schrijver Guy de Maupassant uit de negentiende eeuw. Het verhaalt over een rijk kinderloos echtpaar dat een kind wil aannemen. Ze kloppen aan bij een arm gezin met vele kinderen die ze nauwelijks te eten kunnen geven en hun toekomst somber is. Maar de arme moeder wil haar zoon niet afstaan. De buurvrouw doet het wel. Vele jaren later bezoekt haar zoon als welvarende jongeling zijn geboortedorp en doet daar weldaden. De niet afgestane zoon uit het eerste gezin begrijpt wat zijn moeder hem heeft aangedaan en verdrinkt haar.

Aan die novelle moet ik denken als ik adoptiefkinderen afkomstig uit verre landen hoor klagen over de breuk met hun biologische verwantschap.

Wat als die ouders van die klagers geen slaaf geweest waren? Ze zouden dan arm als een kerkrat, maar toch in het bezit van een paar duizend euro om de mensensmokkelaar te betalen in een gammel bootje op zee hebben gezeten om het land te bereiken dat hun voorouder tot slaaf heeft gemaakt.