Celeste Lupus

In de prehistorie werden geschillen beslecht door de sterkste. Dat geschiedde ofwel in eigen belang ofwel in het belang van de gemeenschap waartoe hij of zij behoorde. Naarmate de samenleving zich meer en meer organiseerde maakte het recht van de sterkste plaats voor onpartijdige rechtspraak zoals dat het eindstadium vond in de achttiende eeuw met de leer van de trias politica naar de bedenker ervan Charles Montesquieu. De wetgevende macht moest berusten bij het volk, maar de uitvoering ervan bij de regering en de toepassing in geval van geschil bij een onaantastbare instantie, de rechterlijke macht.

Evenwel, die onaantastbaarheid roept problemen op. Iemand die zich onaantastbaar acht gaat gemakkelijker over de schreef dan iemand anders. Bestaat er een wezen met het hoogste morele gehalte die zichzelf straft voor de door bij hemzelf vastgestelde tekortkomingen? De arrogantie van de macht blijft op de loer liggen.

In de leer van Montesquieu was de rechterlijke macht een dienaar van de wetgevende macht. In de huidige samenleving is zij meer dan dat. Zij is een politieke machtsfactor geworden. Het is een instituut geworden dat de staat zelf kan berechten. In Polen heeft de volksvertegenwoordiging een wet aangenomen die dat wil beteugelen. Een tuchtrechtelijke instantie moet er op toezien dat rechters niet buiten hun boekje gaan.

In Frankrijk gebeurt het omgekeerde. Een vakbond van rechters heeft een aanklacht ingediend tegen de minister van justitie, Eric Dupont-Moretti, die zijn functie als minister van justitie misbruikt zou hebben om tussenbeide te komen in zaken waarin hij vroeger als advocaat een rol speelde. Volgens Franse kranten zag de rechterlijke macht de benoeming van Eric Dupont-Moretti als minister van justitie, die als advocaat herhaaldelijk zijn gram spuide over rechterlijke beslissingen, als een aanval op de rechterlijke macht. De aanklacht tegen hem zou een middel zijn om hem als minister weg te krijgen. De president Emmanuel Macron zou echter het standpunt innemen dat het niet de rechterlijke macht is die een minister wegstuurt.

Wat betekent dit voor het functioneren van de rechtsstaat waarvoor die rechterlijke macht in het leven geroepen is? Keren wij zo niet terug naar het recht van de sterkste, te weten hij die onaantastbaar is? Komt dat niet door een naar binnen gerichte cultuur die zijn doelstellingen uit het oog verliest? Zoals een leger dat naar de macht grijpt.

De Franse president Emmanuel Macron heeft de Ecole Nationale d’Administration, de ENA opgeheven, voorheen een geacht instituut waar de hoogste bestuursambtenaren, vaak van linkse huize, opgeleid werden. Naar mijn inschatting houdt Emmanuel Macron de cultuur binnen de ENA verantwoordelijk voor de volksopstand van de gilet jaunes, de gele hesjes. De ENA moet in zijn ogen een instituut zijn geworden dat wel geschoolde bestuursambtenaren afleverde, maar verworden was tot een technocratisch instituut dat geen voeding hield met het gewone volk. Een machtsinstrument naar geest strijdig met het gevoel voor democratie. Dat verwijt treft vaak ook de rechterlijke macht.

Als advocaat heb ik beslissingen gezien die stijf stonden van de vooroordelen, de hoofdzaak niet onderzocht werd, onbegrijpelijke beslissingen soms die alleen verklaard konden worden door een onzichtbaar beleid. Vaak betroffen het uitspraken waartegen wel beroep openstond, maar waarvan afgezien moest worden vanwege de kosten en natuurlijk het blijvende procesrisico. Natuurlijk zijn er weloverwogen, wijze beslissingen op te merken, maar hoeveel zijn dat er?

De samenleving kan men vergelijken met het menselijk lichaam. De rechtsorde is dan het skelet en de economie de bloedsomloop. Gelet op het menselijke (on)vermogen is men niet verbaasd de verzuchtingen te horen van hen die met het rechtsapparaat te maken hebben gehad. Als advocaat doe je je best, voor de simpele mens is de samenleving zonder rechtspraak een chaos, met rechtspraak een loterij.

Als oud advocaat kreeg ik van een goede vriend een artikel uit De Groene Amsterdammer opgestuurd, getiteld ‘De butlers van de Zuidas’. Het gaat over de cultuur van de grote advocatenkantoren daar in Amsterdam. Stagiaires krijgen maar één opdracht, minimaal een hoog aantal declarabele uren maken. De wijze waarop doet er minder toe. Dat is geheel in strijd met het beeld dat de advocatuur zou moeten uitstralen, opkomen voor de zwakkere, de minder bedeelde. Geld verdienen hoort daar niet bij. Blijkens het artikel proberen die grote kantoren dat negatieve beeld bij te vijlen door maten te belasten met onderzoek en instructie hoe de advocatuur ethisch te werk moet gaan om zo te benadrukken dat dit aspect van de advocatuur wel degelijk aandacht heeft. Toch zijn er maten die desondanks de cultuur niet verdragen, eruit stappen en eindigen als éénpitter. Ik liet het artikel lezen aan iemand die mijn levensloop kent, die zei ‘dat is exact wat jou overkomen is’. En het is waar, ik kan moeilijk beweren dat wat De Groene Amsterdammer aan beeld naar buiten brengt niet bestaat.

Niettemin bleef er onvrede, zowel bij mij als bij mijn gesprekspartner. Er is niets op tegen te berichten over hoe advocaten ook maar gewone jongens zijn die houden van dure auto’s en lekker uit eten gaan. Het probleem met het artikel is dat het afgunst, rancune ademt. In de traditie van de Groene Amsterdammer als communistisch weekblad is dat begrijpelijk. Het is echter een illusie te denken dat het idealistische wereldbeeld van het communisme of socialisme werkelijkheid kan worden. Zo zit de mensheid nu eenmaal niet in elkaar.

De grote advocatenkantoren verdienen hun geld met merkenrecht, octrooirecht, fusies. Kortom de belangen van het grote bedrijfsleven. Stagiaires werken daar aan de lopende band, doen veredeld secretaressewerk, onderzoek handelsregister, due diligence etc.. Als ze ooit eens de rechtszaal hebben gezien is dat meegenomen.

Voor Jesse Klaver, Lilian Marijnissen, Liliane Ploumen die haar naam uitgesproken wil zien als Ploemen, is het artikel  natuurlijk koren op de molen. Het probleem met het geld is echter de besteding. Iedereen wil in een mooi huis wonen. De cineast Luis Bunûel laat in zijn film Viridiana zien dat al naar gelang wie het in handen heeft het verkeerd kan uitpakken. In de film nemen zigeuners bezit van een fraai onderkomen en het gevolg kunt u wel raden. Jesse Klaver bijvoorbeeld kan niet met geld omgaan. Hij dacht de dividendbelasting te kunnen opstrijken. Het gevolg was het Piggelmee effect, Unilever vertrok naar het buitenland en de Engelse regering ging er mee aan de haal.

De titel van het stuk in De Groene Amsterdammer is ook veelzeggend. Omdat advocaten verdienen aan de noden van het bedrijfsleven zouden zij butlers zijn geworden. Zo wordt de dokter butler van de zwaar zieke, de tandarts van de holle kies bezitter. Ook het beroep van butler krijgt een schop mee. Ik begrijp, het had andersom gemoeten, die butler is een lafaard door niet zelf die schop uit te delen. In mijn roman HET SMALSPOOR komt een poppenspel voor waarin een wereld wordt neergezet waarin iedereen goed is geworden, alles voor de ander over zou hebben. Dat leidt tot onmogelijke toestanden.

Bij De Groene Amsterdammer verkneukelen ze zich natuurlijk over hun lekkere verhaal, dat er in gaat als het woord in een ouderling. Zo beleeft een ieder zijn plezier op zijn eigen manier.

Mijn gesprekspartner zei: ‘Ja, zo is het.’

Het voltallige kabinet is opgestapt vanwege de toeslagenaffaire. Gedupeerden hebben al laten weten daar niets aan te hebben. Voor die symboolpolitiek kopen zij niets. Ook andere al dan niet weldenkende burgers zetten er hun vraagtekens bij, trekken hun wenkbrauwen op. Hoe kan het dat de belastingdienst zo rücksichtlos te werk ging? De ambtenaren daar worden niet vervolgd omdat zij slechts het beleid uitvoerden. Zo dekt de ene ambtenaar de andere. De verantwoordelijke ministers hebben verklaard dat zij van de hele affaire onkundig waren. Ook de Tweede Kamer was niet geïnformeerd. In dat beleid hebben zij dus niet de hand gehad.

Uit mijn praktijk als fiscaal advocaat was het mij bekend dat hoge ambtenaren op het ministerie van financiën een door henzelf bedachte pseudowetgeving hanteerden die zeker veertig jaar in stand is gebleven tot de Hoge Raad er een streep door haalde. Dat zogenaamde beleid, naar het woord bedachtzaam, behoorlijk bestuur, wordt vooral bepaald door vastgeroeste ambtenaren die ministers zien komen en gaan. De minister heeft zijn handen vol aan de waan van de dag, de ambtenaren schrijven de kleine lettertjes.

Met de toeslagenaffaire kan men volhouden dat er een organisatorische fout gemaakt is. De belastingdienst is er om geld te innen, niet om het uit te delen. Geen wonder dat vlijtige ambtenaren niet teveel wilden uitgeven. Op Financiën heerst een geheel andere cultuur dan op Sociale Zaken waar het uitdelen norm is.

De parlementaire commissie Van Dam stelt dat er discriminerend is opgetreden. Zonder het rapport bestudeerd te hebben veronderstel ik dat de al dan niet allochtone achtergrond van de aanvragers een rol gespeeld zal hebben. De beslisser, de rechtshandhaver zit vast in een cultuur die hij van huis uit heeft meegekregen. Het is lastig die te verloochenen. Een bekend arrest van de Hoge Raad in het strafrecht is dat van de hollende kleurling die ‘s nachts op de Zeedijk in Amsterdam aangehouden werd en een grote partij verdovende middelen op zak bleek te hebben. Volgens de Hoge Raad was de aanhouding onrechtmatig omdat de huidskleur en het zich haastig verwijderen hem niet verdacht hadden mogen maken.

Dat ook de rechterlijke macht zelf de fout in kan gaan blijkt uit verschillende rechterlijke dwalingen. In Leiden werd een moeder dood aangetroffen met een balpen in haar hoofd. Niemand had het zien gebeuren, maar de zoon werd veroordeeld wegens moord. De medische onderzoeker Pek van Andel toonde met proeven op schedels aan dat menselijk handelen er niet de oorzaak van kon zijn. Het was onmogelijk de balpen op de aangetroffen wijze in het hoofd van de moeder te schieten of te steken. Waarschijnlijk was er met de zoon iets aan de hand, wat de rechtbank tot het vonnis heeft doen besluiten. Een ander voorbeeld is de paskamermoord. Zo zijn er meer rechterlijke dwalingen geweest, vaak gebaseerd op vermoedens, veronderstellingen of verkeerd technisch onderzoek.

Het is dan ook opmerkelijk dat in het zoeken naar een zondebok voor de toeslagenaffaire de rechterlijke macht buiten beeld blijft. Want de ministeriële verantwoordelijkheid blijkt voor de bescherming van de burger tegen de almachtige overheid geen deugdelijk middel. Minister-president Mark Rutte mag dat dan wel zo aanroepen,  het is de rechter die het had kunnen voorkomen.

In Frankrijk, waar ik woon, presteerde het Franse ministerie van Financiën het om mij aanslagen op te leggen met een onzinnige uitleg van een Europees verdrag. Dank zij mijn vroegere fiscale cassatiepraktijk kon ik het spel doorzien en kreeg gelijk bij de Franse rechter. Dat door het ministerie gestuurde beleid is toen meteen gestopt.

Zoiets had in Nederland met de toeslagenaffaire ook moeten gebeuren. Het kabinet had niet hoeven op te stappen. Ministers krijgen niet overal lucht van. De rechterlijke macht heeft zijn taak veronachtzaamd. Het opstappen van een kabinet zal beleidsmakende ambtenaren er niet van weerhouden een door hen welgevallig pad te volgen dat botst met de rechten van de burger. Een rechter kan dat wel.

Helaas worden rechters voor het leven benoemd en zijn ambtenaren ook niet van hun plek te krijgen. Wat heeft een burger er aan als de verantwoordelijkheid niet bij de veroorzaker van het kwaad gelegd wordt. Staatsrechtelijk is hier veel werk aan de winkel.

Si les musulmans en France ne sont pas capable de se soumettre à la Constitution Française s’appelant à leur religion ils participent à l’ennemi intérieur.

Zag in een heruitzending op de teevee de Nederlandse film ‘De kuthoer’, met een prachtige hoofdrol voor Katja Herben als een op het eerste gezicht onschuldig lijkend vrouwtje. Zij speelt de rol van een vrouwelijke columniste van de Volkskrant die van laag tot hoog de haat oproept van hen aan wie het aan vermogen ontbreekt om waardig te reageren, zich verliezen in verwensingen en doodsbedreigingen.

Ik weet niet of de filmmaker zich in deze weergave herkent want tegenwoordig tast men over het goed en het kwaad behoorlijk in het duister. Een voorbeeld. Door justitie wordt hard opgetreden tegen hen die de beweging Kick Out Zwarte Piet willen aanvallen. Tegen die beweging zelf wordt niet opgetreden terwijl het haatdragende element daarin onmiskenbaar is. Het is een kleine stap te veronderstellen, ja zelfs de slotsom te trekken dat die ongeletterde over de schreef gaande malloten zich juist daarom laten gaan omdat er niet opgetreden wordt.

Om terug te komen op de film. Op zeker ogenblik als de columniste met haar fiets in de brandgang is verschijnt daar in vol ornaat een tot in details uitgedoste Zwarte Piet, die haar kennelijk schrik moet aanjagen. Ik begrijp daaruit dat de columniste het voor Kick Out Zwarte Piet opneemt en dat men haar dat op deze wijze wil inpeperen.

Dan krijgt de film plotseling een geheel andere lading. De columniste wreekt zich op hen die haar op internet belasteren. Zij vermoordt ze en snijdt als trofee van ieder een vinger af. Als rechtvaardigingsgrond voor deze moorden beroept ze zich op de vrijheid van het woord die door de verwensingen van haar tegenstanders tekort gedaan zou zijn.

In mijn ogen lijkt het dan te gaan om een persiflage van wat de satirische Parijse krant Charlie Hebdo is overkomen toen die voor moslims onwelgevallige prentjes liet zien. In de film ‘De kuthoer’ doet zich dus hetzelfde voor, althans sterk daarop gelijkend, alleen omgekeerd. De redactie van Charlie Hebdo werd vermoord omdat zij de vrijheid nam onwelgevallige prentjes te laten zien waarmee allah zou zijn belasterd. In de film ‘De kuthoer’ worden mensen vermoord omdat de columniste zich door de verwensingen aangetast voelt in haar recht op het vrije woord. Zo lijken enerzijds ‘allah’’ en anderzijds ‘het vrije woord’ garant te staan voor het gebruiken van geweld.

De film besluit met de toast van de moordenares tijdens de presentatie van haar succesvolle boek, waarin verhaald wordt over een aantal onopgeloste moorden, met de woorden ‘op het leven’.

Ik blijf gissen of de filmmaker en ik wel op dezelfde golflengte zitten.

Het Hof heeft uitspraak gedaan in de zaak tegen Wilders wegens zijn uitlating ‘Minder Marokkanen’. Het Hof acht bewezen dat Wilders bij zijn toespraak op 19 maart 2014 de Marokkaanse bevolkingsgroep heeft beledigd door zich bij zijn oproep ‘Minder Marokkanen’ bewust niet te beperken tot ‘criminele Marokkanen’. Een straf werd niet opgelegd omdat dat gelet op de strekking van het strafrecht niet zinvol zou zijn. De vorderingen van zich aangedaan voelende Marokkanen of sympathisanten werden verworpen of niet ontvankelijk verklaard.

Op onze Iphone hoorden we het arrest uitspreken door een zichtbaar aangedane president, die zich herhaaldelijk moest verbeteren. Begrijpelijk gelet op het belang van de kwestie. De uitspraak aanhorende was er respect voor de zeer goed gedocumenteerde uitspraak en kon men daarin meegaan.

Toch wringt hier iets. De D’66 voorman Pechtold had het bijvoorbeeld ooit over ‘Is er een Rus die men kan vertrouwen?’ of woorden van gelijke strekking. Het Hof meende evenwel dat er geen vergelijkbare gevallen waren en wees daarom het beroep op het gelijkheidsbeginsel of het verbod van discriminatie af. Dat moge het hof zo vinden maar het feit blijft dat Pechtold ons wilde laten geloven dat er geen betrouwbare Russen bestaan terwijl die er wel degelijk zijn.

De willekeur ligt dan bij het openbaar ministerie. Het is ook geen moeilijke gedachtesprong te veronderstellen dat de doorgaans veel op de politieke partij D’ 66 stemmende leden van de staande en zittende magistratuur Wilders maar een ordinaire schreeuwlelijk vinden. Persoonlijke opvattingen mogen bij de strafbaarheidsbeoordeling natuurlijk geen rol spelen, maar in dit schemergebied is alles mogelijk.

Wat te denken van de beweging ‘Kick out Zwarte Piet’? Is dat geen haat zaaien? Het moet toch een kleine moeite zijn om historisch aan te tonen dat de grond voor deze beweging niet klopt, omdat het verschijnsel Zwarte Piet niets met racisme te maken heeft. Maar het zet wel aan tot haat tegen onschuldige kinderen en ouders die volledig te goeder trouw zijn, op wie niets aan te merken valt. Behalve dan in de ogen van een minderheidsgroep die wellicht gepest wordt. Dat biedt echter geen rechtvaardiging tot haat zaaien. Toch wordt het niet aangepakt.

Opvallend in dit verband was ook in de uitspraak tegen Wilders de verwerping door het Hof van de klachten van Marokkaanse  sympathisanten die zich persoonlijk aangesproken voelden. Daar zal bij het Hof toch het gevoel geheerst hebben dat je in onze samenleving best wat eelt op je ziel mag hebben, in plaats van dat mysterieuze oosterse eergevoel dat een ander je gezicht niet mag laten verliezen, bij gebreke waarvan het geoorloofd is moord en doodslag te zaaien.

Terugkomende op Wilders lijkt het op het eerste gezicht begrijpelijk dat deze zijn pijlen richt op een bevolkingsgroep die op grond van de statistieken meer dan evenredige criminaliteit veroorzaakt. Het zwakke in zijn verhaal is echter dat die ongewenste immigrantenstroom het gevolg is van het misbruik van ons sociale stelsel. Wilders zou een geloofwaardiger verhaal hebben als hij daar op zou wijzen, in plaats van dat misplaatste gebruik van ons sociale stelsel te willen reserveren voor de autochtone bevolking.

Gisteren zag ik in Nieuwsuur op de teevee dat er stemmen opgaan om bij de herdenking van de slachtoffers van de Japanse bezetting in Nederlands-Indië voortaan niet alleen de Nederlandse slachtoffers maar ook de Indonesische slachtoffers te herdenken. Gememoreerd werd dat er driehonderdduizend Indonesische dwangarbeiders voor de Japanners gewerkt hebben waarvan er slechts tienduizend zijn teruggekeerd. Oud minister Ben Bot pleitte er voor en was ook te zien in zijn vroegere functie tijdens een bezoek aan Indonesië waar hij in een redevoering ten overstaan van de Indonesische regering verklaarde dat Nederland aan de verkeerde kant van de geschiedenis had gestaan.

Ik weet niet wat voor motieven Ben Bot heeft om zich zo op te stellen behalve misschien om bij de Indonesiërs een wit voetje te halen als lobbyist voor het Nederlandse bedrijfsleven. Met geschiedenis heeft het echter niet te maken. Dat er driehonderdduizend Indonesische arbeiders voor de Japanners gewerkt hebben waarvan er slechts tienduizend zijn teruggekeerd schijnt wel te kloppen. Of het dwangarbeiders waren valt te betwijfelen want ze werden geronseld door Soekarno die met de Japanners collaboreerde. Dat niettemin diezelfde Indonesiërs kozen voor Soekarno als hun president zegt iets over hun slachtofferrol. Van wie werden zij het slachtoffer? Die arme eenvoudige koelies moeten natuurlijk herdacht worden door het land waarvoor zij meenden op te komen. Maar dat wordt een lastig parket want dan moet hun regering hun eigen vader des vaderlands aanvallen.

Ben Bot toonde zich eens te meer een goed lobbyist door Indonesië uit de brand te helpen en dit klusje in de schoenen van de Stichting Herdenking 15 augustus 1945 te schuiven. Maar moeten de Nederlandse slachtoffers van de Japanners gelijk gesteld worden met die arme eenvoudige koelies die door hun eigen leider op het verkeerde been gezet werden? Dat kan men niet vergen.

Dat Ben Bot zelf aan de verkeerde kant van de geschiedenis staat zal hij als diplomaat natuurlijk ontkennen.

Onze minister-president Mark Rutte is Zwarte Piet anders gaan zien. Vroeger wist hij zeker dat die zwart was. Nu niet meer. Ik kan hier maar één conclusie uit trekken, dat hij kleurenblind geworden is. Zwarte mensen zijn nu eenmaal zwart. Als ze daar niet mee kunnen leven moeten ze naar de dokter. Misschien kan die ze wit maken, maar de politiek kan dat niet. Ook Mark Rutte zal dat beamen. Dat zwarte mensen gepest worden begrijp ik. Er lopen nu eenmaal een hoop idioten rond. Maar zwarte mensen hebben niet alleen dat privilege. Ook ik werd gepest. En ik ben niet zwart, ook niet wit maar blank. Gepest om mijn eenvoudige achternaam. Soms vroegen ze of in mijn slaapkamer bomen groeiden. Ik vond dat vervelend maar heb niet de politiek ter verantwoording geroepen, geen petities geschreven om mijn leed te verzachten. Ik heet nu eenmaal zo en daar moet ik het mee doen. Wat is er aan de hand met mensen die een eis op tafel liggen uit onvrede met zichzelf?

Een zwarte man George Floyd genaamd is waarschijnlijk door zinloos politiegeweld (dat moet nog onderzocht worden) om het leven gekomen bij zijn arrestatie als drugshandelaar. Op videobeelden is te zien dat een politieman hem met de knie op zijn nek op de grond gedrukt houdt en hij schijnt geroepen te hebben I can’t breath. Nu worden er overal ter wereld manifestaties gehouden waarin de slogan I can’t breath luidkeels klinkt en op borden te zien is. Het neemt een omvang dat de legendarische woorden van Martin Luther King I had a dream erbij in het niet vallen. George Floyd was een drugshandelaar en Martin Luther King een dominee die zijn leven op het spel zette voor een rechtvaardige zaak.

U begrijpt misschien dat ik nimmer, maar dan ook nimmer zal meelopen in een optocht met op zijn zachtst gezegd van die grote woorden, want ze zijn aan mij niet besteed.

Het blijven lastige tijden.